دیاگرام L شکل لاکان و پارادایم ِسرگیجه هیچکاک

 

در اواخر دهه 1950 لاکان تصمیم می­گیرد تا نظریات روانکاوی خود را به کمک نمودارهایی بیان کند. او یک منطق جبری ِنظام­مند را گسترش داده و در آن از نمادهایی برای دیگری بزرگ، سوژه و... استفاده می­کند. نمودار اول، نمودار L نام دارد زیرا بسیار شبیه حرف بزرگ یونانی ِلامبدا (lambda) است.

 

 

1-    روابط محوری

دیلان ایوانز توضیح می­دهد که هدف اصلی نمودار نشان دادن چگونگیِ ارتباطِ بین دیگری بزرگ و سوژه (رابطه نمادین) است که توسط محوری که ایگو و تصویر آینه­ای را به هم وصل می­کند (رابطه خیالی) قطع می­شود. بنابر­این رابطه میان دیگریِ بزرگ و سوژه شکلی منقطع و وارونه می­یابد. سوژه پیامی را از دیگری بزرگ "می شنود" که خودش آن را فرستاده، اما آن را به شکل وارونه دریافت می­کند. این در روانکاوی مهم است زیرا روانکاو به جای این که در حوزه خیالی جای گیرد باید در ساحت نمادین مداخله کند. لاکان چهار عنصر این نمودار را در گروه­هایی جای داده و به  تبیین روابط میان آن­ها در طی درمان می­پردازد. لاکان نمودارهای دیگری مانند (نمودار R ، I و..) را نیز به کار می­برد اما نمودار L  در این میان نقشی اساسی دارد. نمودارهای بعدی تنها یک بار در آثار او ظاهر می­شوند در حالی که نمودار L  به شکلی بنیانی در سایر نمودارهای توپولوژیکیِ پیچیده بعدی او هم به کار گرفته می­شود.[1]

                       

2-    ساده سازیِ (نمودار)

ساده سازی نمودار L به شکلی زیگ زاگی در فهم رابطه دیگری به عنوان ابژه – علت ِمیل (a) و به مثابه ایگوی سوبژکتیو جالب توجه است. با عبارات ِزبان مرزی[2] این a’ یک فیکتیم (f) است که در واقع سوژه ، فانتزیِ خود را از نقطه نظری آرمانی شده برون فکنی می­کند . در اصطلاحات زبان مرزی فیکتیم می­تواند نشان دهنده دیگری بزرگی باشد که در آن سوژه هویت یافته یا آرزو دارد آن گونه ظاهر شود (φ). فیکتیم به نمودار L اجازه می­دهد تا با معکوس­شدنِ آینه­ای­اش به شکل نمودار مربعی شکل در آید که در آن عناصر ابژکتیو و سوبژکتیو به صورت مجزا از هم تفکیک شده­اند. این φ هم­چنین می­تواند بیان­هایی ادبی نیز یابد ، همانند سرگیجه هیچکاک، که در آن اسکاتی باید از برج صومعه بالا رود تا با راهبه­ی روح مانند و وجود ِدوگانه مادلین / جودی روبه­رو شود.

نمودار زیگ­زاگی تقریبا به صورت منطق درونی فیلم به کار می­رود آن چنان که اسکاتی (S) معنای جواهر ساختگی (a) را بر لباس جودی در می­یابد که "نقش" او را به عنوان مادلین ِ"واقعی" که توسط دیگری بزرگ، جنایت کار – صنعتگر ترتیب داده شده زیر سوال می­برد.

 

3-    پارادایم سرگیجه هیچکاک

تطابق عالی ِسرگیجه اجازه می­دهد تا به خوبی بتوانیم نمودار L شکل را با نمودار زبان مرزی (BoLaGram) قیاس کنیم. اگر نمودار L شکل را بازکنیم آنگاه به مفصل­بندی میان دو مضمون تبادل قراردادی و بصری می­رسیم که در آن چهار عنصر سرگیجه به صورت محوری، حول « جواهر » قرار می­گیرند. جواهری که از پرتره زن زیبای درگذشته­­ی اسپانیائی ، کارلوتا والدز ، تقلید شده است. اسکاتی فریب ِنقشه الستر را می­خورد که در آن جودی استخدام شده تا خود را جای همسر الستر که قرار است روحش به تسخیر روح کارلوتا درآمده باشد ، جا بزند. اسکاتی فکر می­کند او را از جنون نجات داده اما با فریب زن به برج صومعه­ای کشیده می­شود که در آن الستر به همراه همسر واقعی­اش در آن­جا مخفی شده است. همان زمان که جودی به بالای برج رفته و خود را مخفی می­کند اسکاتی « شاهد » سقوط همسر واقعی شده و باور می­کند که او به خاطر جنونش مرتکب خودکشی شده است. پس از بازیافتن خود از این بحران روحی اسکاتی دختری را در فروشگاهی می­بیند که شباهت­هائی با مادلین دارد و اسکاتی او را متقاعد می­کند تا خود را کاملا شبیه مادلین کند. اسکاتی در آپارتمانش متوجه جواهر می­شود ، نشان ِدلوزی ، که واقعی است دقیقا به این علت که جعلی است همان طور که جودی واقعی است دقیقا به این علت که « او » جعلی است.

 

 

بازبینی نمودار L شکل نشان می­دهد که چگونه رابطه قراردادی بین اسکاتی و الستر (رابطه نمادین) ، φ - برون فکنی ِمادلین ( که در واقع جودی است ) را به وجود آورده و خط آنامورفیک ِکنش در فیلم را می­سازد.

 

جواهر ، فندک ، حلقه ، کلید و دیگر ابژه­های کوچک به مانند ابژه – علت­های میل عمل می­کنند زیرا ارزش آن ها غیرقابل تخمین بوده و به فراسوی عملکرد و مادیت خود می­روند.