مطالعه و بررسی هنر نقاشی معاصر پاکستان

چکیده: نقاشی امروز پاکستان حاصل توجه دوباره به سنت نگارگری (نقاشی مینیاتوری) است که از هند و ایران در قالب مکتب مغول را به ارث برده اند که استفاده از آن به یک جریان هنری در این کشور تبدیل شده است که در معرفی هنر معاصر پاکستان‌ نقش مهمی ایفا می کند. در اين مقاله نمونه هاي انتخاب شده از میان هنرمندان نسل جوان این کشور مورد واكاوي قرار گرفتند كه پس از اين بررسي ها آشكار شد كه: نگاه غالب نقاشان پاکستان شوخ طبعی و بازی با نگارگری است که امروزه شکل گرفته و در حال جریان است و به عنوان یکی از عناصر مهم در آثار شان قابل مشاهده است. این خود شاید دال بر بنیان اعتدال در جامعه ای چون پاکستان است .بطور کلی می توان گفت صحنه ی هنر پاکستان هنوز نتوانسته است به طور کامل ویژگی های محلی خود را باز یابد اما در مسیر آن قرار گرفته است.

---

مقدمه:

کشور پاکستان از نظر تاریخی دارای تمدنی کهن است که با تاریخ هندوستان، اشتراک دارد. این منطقه محل تقاطع راه‌های تجاری تاریخی مانند راه ابریشم بوده‌ و در هزاران سال توسط گروه‌های مختلفی به عنوان سرزمین سکونت استفاده شده است. از منظر مذهبی در حال حاضر با بیشترین جمعیت مسلمان  دارای فرهنگی اسلامی و سنتی است. همچنین دارای پیشینه ای کهن در زمینه  هنرهای سنتی و بومی است که از میان آنها نگارگری گرچه اقتباس گرفته شده اما از اهمیت ویژه ای برخورداربوده است.

گرایش و توجه به نگارگری در اوایل دهه 1990از یک سو و از طرفی رشد و توسعه رسانه های گوناگون و توجه به گرایش های هنر جدید در اروپا و امریکا در دهه های اخیر موج جدیدی در میان نسل جدید و جوان این کشور بوجود می آورد که بعد از گذشت هیجان های اولیه و در جستجوی هویت به سنتهای هنری  گذشته از جمله نگارگری  رجوع کرده و از آنها در قالب ها و شیوه های جدید در آثارشان بهره می گیرند.عنوان بکار رفته در قبال آثار ارایه شده از حیث معاصر بودن شامل هنر نقاشی دو دهه اخیر پاکستان است. روش این پژوهش با توجه به ماهیت موضوع از روش های روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و مقایسه ای استفاده شده است لیکن از جهت نوع، وجهی کیفی دارد.

 
با توجه به اینکه حوزه این پژوهش خارج از کشور است علی رغم اینکه در ادوار تاریخی  ارتباط تنگا تنگی بین هنر نگارگری جنوب آسیا و ایران وجود داشته است و به نوعی بریکدیگر تاثیراتی گذاشته اند درباره  تاثیر آن در نقاشی معاصرپژوهشی صورت نگرفته است. اما با نگاهی به هنر نقاشی معاصر ایران نیز می توان گفت در این سو هم هنرمندان نیز تمایلاتی زیادی در استفاده از نگارگری و هنرهای سنتی ایرانی داشته اند که پژوهش های زیادی در این زمینه صورت گرفته است . منابع پژوهشي درباره ي نقاشی معاصر پاکستان اگرچه در زبان فارسي بسيار محدود است اما در متون خارجی بدان بیشتر پرداخته اند. پیشینة این پژوهش برگرفته از تحقیقات پژوهشی و مجموعه مقاله هایی است که در رسانه های جدید و مجلات هنری است .


هنرمندان:

 

•    عمران قریشی 1972 ، که خود هنرآموخته ی کالج ملی هنرها است ، نسل جدیدی ازنگارگران را تعلیم می دهد و بدین طریق در حال بسط و تداوم این ژانر است . "قریشی مینیاتورهایی بسیار ظریف ارائه می دهد که با نازک بینی موضوعات امروزی را منعکس می کند"(میزانس 2016) .او از عناصر ریز و بوته های کوچک نگارگری های گذشته استفاده می کند و آنها را بصورت هنر اجرا در فصاهای مختلفی در ابعاد بزرگ در محیط بیرون اجرا می کند. که انتخاب رنگ و نحوه اجرای کنشی آن بازتابی از کشتار و جنگ های قومی و مذهبی در کشورش و حتی خاورمیانه است.

در نگاهی به مجموعه ها و دوره های مختلف کاری قریشی به روش های گوناگون از نگارگری بهره برداری و گاه اقتباس گرفته است او کارش را از قطع های کوچک و نزدیک به نگارگری های گذشته عبور داده و گاه فقط فرم های برگرفته از نگارگری را انتخاب می کند و آنها را از سطح بوم و یا کاغذ عبور میدهد و با رفتارهای هنری آنها را اجرا می کند.

 

 

•    عایشه خالد

 

 در سال 1972 در لاهور متولد شد، و ریاضیات ،هندسه  و مطالعات گیاه شناسی را باهم گذراند. موضوع و ماهیت سیاسی کار او تحت تاثیر تجارب شخصی خود در اطراف جنس، زیبایی شناسی، نقش زنان و روابط قدرت میان شرق و غرب قرار دارد. به عنوان یک زن پاکستانی که در یک خانواده متوسط زندگی می کندخود خانواده به عنوان نقد و علاقه مورد توجه قرار می گیرند. خالد بخشی از حرکت هنرمندان پاکستانی است که در محیط سنتی نقاشی مینیاتوری کار می کند. با این حال، او این سطوح تزئینی را با پیام های اجتماعی و سیاسی بسیار بحث برانگیز روبرو می کند. کار او موضوعاتی را دربرمیگیرد که انتظارات فرهنگی، کلیشه، ظلم و ستم زنانه زنان و پیامدهای جهانی 11 سپتامبر را بررسی کند. بسیاری از نقاشی های او از نظر ظاهری شبیه به اتاق های پرده ای است که در مرکز آن یک شکل کاملا غضبناک و عجیب است. کار خود را در هنجارهای سختگیرانه هنر اسلامی، که اجازه نمی دهد چهره ها را به تصویر بکشد، و با استفاده از نقوش اسلامی کلاسیک، کار خود را در مورد موضوعات جنسیتی و ژئوپولیتیک متمرکز می کند. به عبارت دیگر آنچه که خالد  را راغب کرده است از نگارگری کشورش استفاده کند وجوه هندسه تزیینی است هرچند که مرتبط با رشته تحصیلی اوهم هست اما شاهزیه سکندر متولد 1969 از جمله هنرمندان معاصر پاکستان است که بی شک از نگارگری درآثارش بهره برده است او زیر نظر احمد بشیر که خود تحت نظر استاد شیخ شجاع اله که از نسل نگارگری مغول ها بوده آموزش دیده است .او در ابتدا سرسختانه به تمرین های نگارگری ادامه میداد و از هرگونه نوع آوری چشم پوشی می کرد تا اینکه بعد از چند سال او قواعدش را شکست و رسانه های گوناگون را بکار گرفت . او  با بکارگیری رنگ های پرمایه ، تکنیک پرزحمت ، لایه های متعدد و قلم گیری نهایی ، ژانری جدید ارائه می دهد که ارجاعات دورگه ی معاصر ، به همراه صحنه های آیینی سلطنتی را در نمونه های ظریف از زندگی سنتی را بازتاب می دهد . سکندر تحت تاثیر نگارگری مغول و کانگرا (جنوب هند) با بیان تازه از آنها بهره می گیرد. او معنای خویش را درون آنها جستجو می کند.
 

 

•    حسنت محمود نیز در زمره هنرمندان جوان و معاصر پاکستانی متولد سال 1978 است که از نگارگری به عنوان زمینه ای برای آثارش با بیانی تازه بهره می گیرد.او در نمایشگاهش با عنوان ”من عاشق مینیاتور هستم“ در واقع علاقه خود را بر ملا می سازد و در جستجوی مشتاقانه اش برای یک زبان جدید در هنر خود، سعی کرده تمرین سنتی را به گفتمان معاصر تبدیل کند.

این هنرمند گاهی با همان تکنیک های سنتی بخش هایی از نگارگری سنتی را اجرا می کند و آن را در مقابل رسانه های جدید و عناصربرگرفته از هنر پاپ آمریکا قرارمی دهد.گرچه این تقابل مفهوم تازه ای نیست و هنرمندان زیادی از آن به انواع مختلفی استفاده کرده اند اما این هنرمند خواسته است علاقه اش را به هنر سنتی کشورش نشان دهد.

 

 

 

•    محمد ذی شان متولد 1980 از جمله هنرمندان معاصر پاکستان است که دوره تحصیلی خود را با نگارگری به پایان برده است او استفاده از تکنیک های سنتی را بخوبی با مفاهیم کارش در می آمیزد. آثار محمد ذی شان با مسائلی از خشونت فراگیر، اما اغواگرانه در جامعه ای بافاسد فزاینده  پاکستان روبرو است. نارضایتی او از دیدگاه های سیاسی و اجتماعی پس از 11 سپتامبر، در لایه بندی آثار او، خود را نشان می دهد. او با استفاده از فرمهای کلی نگارگری جنوب آسیا در برابر نمونه های فرمی نثاشان غربی تضاد و دوگانگی ابعاد مختلف نقاشی کشورش با غرب را به نمایش می‌گذارد.

 

مشخصه کار او توجه دقیق به جزئیات و توانایی اجرای کار خطی است. موضوع اصلی کارهایش را از عناصر نگارگری انتخاب می کند و از آنها مفاهیم تازه ای برای تحریک احساس مخاطب استفاده می کند .از آثار شناخته شده او "سری ویژه" سیری (2011) است که شامل نقاشی های برش لیزری و گواش بر روی ورقه کاغذی است که حاوی سر و گردن هر دو حیوان و شامل  روایات افسانه ای و مذهبی است.

 

 

 

تحلیل:
با این که هند سرچشمه نگارگری پاکستان است اما امروزه نگارگری (نقاشی مینیاتوری) بخشی ذاتی از صحنه هنر معاصر پاکستان شده است. هنرمندان پاکستانی استفاده از نگارگری   را برای نقض شرایط سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در کشور خود انتخاب کرده اند و در هند که شرایط جامعه آزادی بیشتری دارد این ضرورت کمتر احساس شده  وتلاشی برای کشف این ژانر نداشته اند. همچنین موسسات آموزشی هند مانند پاکستان نسبت به آموزش رسمی نگارگری اهمیت چندانی قایل نشده است  و به همین دلایل در پاکستان هنرمندان آن را به عنوان یک سنت برای  بیان امروزین بکار برده اند.

هنرمندان جوان آوانگارد پاکستان از رسانه های سنتی  خود استقبال کرده اند و به  جای درک نگرش استعمارگونه ، آنها سنت را به عنوان ابزاری برای نوآوری استفاده می کنند. و این جریان (به اصطلاح خودشان) برای هنرمندانی که غالبا جوان هستند و هنوز در حال تجربه های مختلف هستند ادامه دارد و ممکن است چگونگی استفاده از نگارگری را به شکل دیگری هم به نمایش بگذارند. آنها در بکارگیری نگارگری چنان لطیف برخورد می کنند که در نظر هر بیننده ای جذاب و لطیف و فریبنده است. اما وقتی به آن نزدیک می شوید صدای انجار آن را میشنوید که سخن از چه می گوید.این ویژگی به خوبی در کارهای عمران قریشی دیده می شود.

 

•    نتیجه گیری
توجه دوباره به نگارگری و استفاده از آن به جریان هنری در این کشور تبدیل شده است کهامروزه نیز به عنوان یک جریان مستمر در پرورش نسل‌ جدید هنرمندان و همچنین معرفی هنر معاصر پاکستان‌ نقش مهمی ایفا می کند به‌طوری که وجود دپارتمان مینیاتور(دانشکده نگارگری)  در دانشگاه  ملی هنرهای زیبای‌ لاهور و نقش آن در شکل‌گیری هنر آوانگاردپاکستان‌گواه آن است. نگاه هنرمندان پاکستانی به نگارگری سنتی بیشتر دیداری بوده است تا روشمندانه و بینشی و گاهی در کنار هم قرار گرفته اند و در مجموع ترکیبی از آموزه های هنری غربی،هنر سنتی نگارگری و دیدگاه های شخصی هنرمندان است که امروزه شکل گرفته و در حال جریان است. از سویی دیگر نگاه غالب نقاشان پاکستان شوخ طبعی و بازی با نگارگری است که به عنوام یکی از عناصر مهم در آثار شان قابل مشاهده است. این خود شاید دال بر بنیان اعتدال در جامعه ای چون پاکستان است بطور کلی می توان گفت صحنه ی هنر پاکستان هنوز هنوز نتوانسته است به طور کامل ویژگی های محلی خود را باز یابد اما در مسیر آن قرار گرفته است.

---

منابع:

http://www.sairawasim.com
WWW.nusraqureshi.com
http://www.shahziasikander.com

•    مقاله منتشر شده در فصلنامه ایندیا (هند) - مجله ادبی و فرهنگی نوشته میرا مینزس تاریخ انتشار:2016

http://indianquarterly.com/paying-court/

•    Report Pakistan : On the verge
منتشر شده در نشریه America in Art نوشته بنجامین گنوچینو تاریخ انتشار:January 2009 ترجمه مهدی حامدی