بزرگداشت خالق فیلم مخلوقین شعله‌ور در انستیتوی هنرهای معاصر لندن

 

 

 

انستیتوی هنرهای معاصر لندن (ICA) از جک اسمیت، سینماگر، بازیگر و عکاس غیرمتعارف آمریکایی و پایه‌گذار سینمای زیرزمینی آمریکا تجلیل خواهد کرد. برنامه بزرگداشت جک اسمیت شامل نمایش مهم‌ترین فیلم های این سینماگر پیشرو و آوانگارد سینمای آمریکا است.

کسی که با فیلم‌های تجربی و رادیکال خود، تحولی در سینمای اکسپریمنتال جهان و هنر پاپ و موسیقی راک (پانک راک) به‌وجود آورد و الهام بخش فیلمسازان و هنرمندان مختلف در زمینه‌های گوناگون - از سینما گرفته تا تئاتر، موسیقی و عکاسی - از جمله اندی وارهول، جوناس مکاس، جان واترز، دیوید لینچ، ریچارد فورمن، رابرت ویلسن، سیدنی شرمن، دیوید بایرن، جان کیل، لی بروئر و جان زورن شد.

 

فیلمسازی که اندی وارهول او را تنها سینماگری دانست که ارزش کپی کردن دارد و جان واترز او را تنها فیلمساز حقیقی زیرزمینی خواند. در واقع جک اسمیت، اندی وارهول و جان واترز را باید سه چهره اصلی جنبش همجنسگرایی در سینما و هنر دهه شصت آمریکا به حساب آورد. به اعتقاد جک اسمیت، تمایلات و جهت‌گیری جنسی او باید محور و درونمایه اصلی هنرش به شمار آید.

 

بیوگرافی جک اسمیت

 

جک اسمیت در ۱۹۳۲ در ایالت اوهایو آمریکا به دنیا آمد، در تگزاس بزرگ شد و در سال ۱۹۸۹ در سن ۵۶ سالگی بر اثر بیماری ایدز در نیویورک درگذشت. او بعد از ساختن نخستین فیلمش، «لاشخورها بر فراز بغداد» در سال ۱۹۵۲ به نیویورک نقل مکان کرد. جک اسمیت فیلم‌هایش را با بودجه‌ای بسیار ناچیز و با مواد خام فاسد شده (فیلم ریورسال تاریخ مصرف گذشته) می‌ساخت تا دنیای تصویری خاص و منحصربه‌فرد خود را خلق کند. دنیایی که خون‌آشام‌ها، ستارگان پورن، دیوانگان و بیماران جنسی و مصرف‌کنندگان مواد مخدر، مخلوقات آن بودند.

 

او در نیویورک به همکاری با جان واکارو، کارگردان تئاتر تجربی و آوانگارد پرداخت و ایده‌های زیبایی‌شناختی‌اش در زمینه هنرهای نمایشی را به کمک او گسترش بخشید. در برنامه بزرگداشت جک اسمیت، علاوه بر نمایش فیلم‌های او، سمیناری نیز درباره این سینماگر برگزار خواهد شد و درباره دستاوردها و میراث سینمایی و هنری این کارگردان جنجالی آمریکایی بحث خواهد شد.

 

اسمیت طی ۳۰ سال فعالیت سینمایی‌اش، با اندیشه ها و آثارش، قواعد و ارزش‌های متعارف و پذیرفته شده فیلمسازی را نادیده گرفت و زیبایی‌شناسی و زبان تازه‌ای را برای سینما پیشنهاد کرد که اگرچه نمی‌توانست مورد قبول سینماگران و تهیه‌کنندگان جریان رسمی سینمای آمریکا قرار گیرد اما نه تنها در میان سینماگران آوانگارد و تجربی آمریکایی، مقبولیت بسیار یافت بلکه مورد توجه عکاسان و هنرمندان تئاتر تجربی آمریکا قرار گرفت.

 

آشنایی با ماریا مونتز

 

جک اسمیت در فاصله بین ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۴ مقاله‌های خود را درباره زیبایی‌شناسی فیلم در نشریه فیلم کالچر منتشر کرد که از میان آنها مقاله «تناسب فیلمیک عالی ماریا مونتز» را مانیفست زیبایی‌شناسانه او دانسته‌اند. اسمیت از طرفداران فیلم‌های ماریا مونتز، بازیگر معروف فیلم‌های بی‌ مووی آمریکایی و فیلم‌هایی مثل «علی بابا و چهل دزد بغداد» و «شب‌های عربی» بود. او زمانی که به عنوان کنترلچی در سینما اورفیوم شیکاگو کار می‌کرد با فیلم‌های مونتز آشنا شد و دلبستگی خاصی به این بازیگر پیدا کرد.

بعد از آن، این بازیگر به عنصر همیشگی فیلم‌های او تبدیل شد. مونتز برای اسمیت به منزله جادوی سینما بود و او در اغلب آثارش به‌ویژه در فیلم جنجالی‌اش یعنی «مخلوقین شعله‌ور»، به صحنه‌هایی از فیلم‌های این بازیگر ارجاع داده یا او را بازآفرینی کرده است.

 

فیلم مخلوقین شعله‌ور که در سال ۱۹۶۳ساخته شد، بعد از اولین نمایش آن در آمریکا، از طرف اداره سانسور آمریکا به عنوان فیلمی مستهجن و پورنوگرافیک توقیف شد و جوناس مکاس که مسئول نمایش آن بود دستگیر و زندانی گردید. همچنین تاثیرپذیری اسمیت را از فیلم‌های مارلین دیتریش و ژوزف فون اشترنبرگ در فیلم‌هایش می‌توان دنبال کرد. جک اسمیت همچنین در فیلم ناتمام اندی وارهول به نام «بتمن دراکولا» و فیلم‌های زیرزمینی کن جیکوبز و تئاتر های آوانگارد روبرت ویلسن بازی کرده است.

 

مخلوقین شعله‌ور

 

نمایش مهم‌ترین فیلم جک اسمیت یعنی «مخلوقین شعله‌ور» نیز در این برنامه قرار دارد و جوناس مکاس سینماگر تجربی آمریکایی (معروف به پدرخوانده سینمای آوانگارد آمریکا) و از هواداران جک اسمیت، همراه با دومینیک جانسن، استاد رشته نمایش در دانشگاه کوئین مری بریتانیا و نویسنده کتاب تحلیلی «فاجعه باشکوه: جک اسمیت، نمایش و فرهنگ بصری» درباره این فیلم و ارزش‌های سینمایی آن بحث خواهند کرد.

 

فیلم «مخلوقین شعله‌ور» به عنوان غیرمتعارف‌ترین فیلم در تاریخ سینمای بعد از جنگ آمریکا شناخته شده است. این فیلم ۴۳ دقیقه‌ای که در سال ۱۹۶۳با ۳۰۰ دلار ساخته شد، بعد از اولین نمایش در آمریکا، از طرف اداره سانسور آمریکا به عنوان فیلمی مستهجن و پورنوگرافیک توقیف شد و جوناس مکاس که مسئول نمایش آن بود دستگیر و زندانی گردید. مخلوقین شعله‌ور، هجویه‌ای بر فیلم‌های درجه ب (B movies) هالیوودی و ستایشی از ماریا مونتز، ستاره این نوع فیلم‌ها بود.

 

استورم ترموند، نماینده راستگرای کنگره آمریکا در سخنرانی خود علیه صنعت پورنوگرافی، قسمت‌هایی از فیلم جک اسمیت را برای اعضای کنگره نشان داد و به آن به عنوان نمونه‌ای از هنر مستهجن استناد کرد. بعد از آن بود که تمام نسخه‌های فیلم جمع آوری شد و تا سال‌ها بعد اجازه نمایش نیافت. جوناس مکاس و سوزان سونتاگ، شدیدا در برابر سانسور و توقیف این فیلم ایستادند و از جک اسمیت و هنرش دفاع کردند. جک اسمیت، در فیلم مخلوقین شعله‌ور، برای نخستین بار رویکرد آزادانه ای به سکس و مواد مخدر و نمایش آن بر پرده سینما نشان داد. وی خود این فیلم را یک قطعه کمدی که در یک استودیوی موسیقی جن زده اجرا می‌شود، توصیف کرده است. این فیلم که در یک روز آفتابی بر روی پشت بام سینمای ویندزور در نیویورک فیلمبرداری شد، فیلمی بی‌زمان و بی‌مکان بود که با فیلم‌های ریورسال سیاه و سفید که تاریخ مصرف‌شان گذشته بود ساخته شد.

 

جوناس مکاس درباره این فیلم در فیلم کالچر نوشت: "در مخلوقین شعله‌ور، جک اسمیت با قدرت گرافیکی و موزون خود، آزادی آنارشیستی سینمای جدید آمریکا را که همتراز بهترین آثار رسمی سینماست، ارج نهاده است. او برای نخستین بار در سینما به سطحی عالی از هنر رسید که قبلا وجود نداشت و نوعی از سکس را به نمایش گذاشت که بیانگر خویشتن داری سینماگران پیش از او در مواجهه با این مقوله بود."

 

عشق طبیعی

 

فیلم دیگری که از جک اسمیت در برنامه انستیتوی هنرهای معاصر لندن به نمایش درمی‌آید، «عشق طبیعی» است که با اجرای زنده موسیقی گروه راک اکتوپیا مرکب از ادم کریستنسن، جک برنان و ویکی استیری همراه است. گروه اکتوپیا، موسیقی متن این فیلم را زنده اجرا می کنند. «عشق طبیعی» تنها فیلم بلند اسمیت با زمان ۱۲۰ دقیقه است. «عمو دیوید» نام فیلم دیگری از جک اسمیت است که با بودجه بسیار اندک ساخته شده و به رابطه جنسی غیرمتعارف مردی با برادرزاده‌اش می‌پردازد.

 

«رئیس‌جمهور نه» یا «ربودن وندل ویلکی به وسیله سارقان عشق»، آخرین فیلم جک اسمیت است که در واکنش به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۱۹۶۷ ساخته شد. وی بعد از این فیلم تا آخر عمرش، دیگر فیلمی نساخت و تنها به اجرای تئاترهای اکسپریمنتال پرداخت. اجرای نمایش «انکار مرگ» به کارگردانی پنی آرکید دوست نزدیک جک اسمیت و از هواداران سبک نمایشی او، از قسمت‌های دیگر برنامه بزرگداشت اوست که پنی آرکید آن را بر مبنای آخرین مکالمه خود با جک اسمیت، در آخرین روزهای قبل از مرگش، نوشته و اجرا می‌کند. همین طور آنا لا تیو، سینماگر تجربی بریتانیایی، چند فیلم کوتاه را که تحت تاثیر سینمای جک اسمیت ساخته شد، به نمایش می‌گذارد.

 

فیلمی از مری جردن، فیلمساز و سازنده کلیپ های ویدئویی هست با عنوان «جک اسمیت و ویرانی آتلانتیس» که با استفاده از مواد آرشیوی درباره کارهای جک اسمیت ساخته شده است. در کنار نمایش فیلم ها و بحث‌ها، نمایشگاهی از عکس‌ها و اسناد مربوط به زندگی و آثار جک اسمیت همراه با موسیقی جان زورن، همکار نزدیک او نیز برپا خواهد بود. نمایش فیلم‌های کوتاه ۱۶ میلی متری جک اسمیت و تعدادی از فیلم‌های زیرزمینی آمریکایی از جمله فیلم های کن جیکوبز مثل «خون قربانی بعد ازظهرشنبه»، «رقص کبری کوچک» و «زخم‌های کوچک شادی» که جک اسمیت در آنها بازی کرده، جزئی از برنامه بزرگداشت این سینماگر تجربی آمریکایی است.