شانتال آکرمن، فیلمساز رادیکال بلژیکی درگذشت

 

شانتال آکرمن، سینماگر لهستانی تبار بلژیکی در سن ۶۵ سالگی در پاریس درگذشت.

 

مرگ او از سوی خواهرش تائید شده است، اما تاریخ دقیق و علت مرگ او مشخص نیست. به گفته نیکلا ماتستانتی، رئیس آرشیو سلطنتی فیلم بلژیک این اتفاق در چند روز گذشته زخ داده است. برخی از گزارش‌های تائید نشده خبر از خودکشی او داده‌اند. آکرمن یکی از برجسته ترین فیلمسازان تجربی و آوانگارد سینمای اروپا و جهان بود که تاثیر بسیاری بر سینماگران تجربی، آوانگارد، فمینیست و مینی مالیست جهان گذاشت.

 

آکرمن در حالی درگذشت که آخرین ساخته اش «نه یک فیلم خانگی» که فیلم مقاله ای دربارۀ مادرش ناتالیا بود در ماه گذشته در جشنواره فیلم لوکارنو و هفته گذشته نیز در جشنواره نیویورک به نمایش درآمد. آکرمن قرار بود ماه آینده در برنامه مرور بر آثارش در مرکز هنرهای معاصر لندن (آی سی ای) سخنرانی و کارگاه آموزشی برگزار کند.

 

ماه گذشته سینما تک موزۀ هنرهای معاصر تهران در برنامه ای به مناسبت بزرگداشت آکرمن، چند فیلم او از از جمله «ژان دیلمن»، «خبرهایی از خانه» و «شرق» را به نمایش گذاشت.

 

شانتال آکرمن در سال ۱۹۵۰ در یک خانواده یهودی لهستانی مذهبی در بلژیک به دنیا آمد. مادرش از بازماندگان هولوکاست بود. ابتدا می خواست نویسنده شود اما پس از دیدن فیلم «پیرو خلۀ» ژان لوک گدار در سن ۱۵ سالگی، تغییر عقیده داد و تصمیم گرفت فیلمساز شود. رویکرد غیرمتعارف و ساختار شکنانه گدار برای آکرمن هیجان انگیز بود و از نخستین فیلم کوتاهش تا آخرین کارش با او باقی ماند.

 

آکرمن بعد از انصراف از تحصیل در مدرسه سینمایی، در سن ۲۱ سالگی به نیویورک مهاجرت کرد. در آنجا با آثار سینمای تجربی و زیرزمینی نیویورک از جمله کارهای جوناس مکاس و مایکل اسنو آشنا شد و تحت تاثیر آنها قرار گرفت و فیلم های مستند و داستانی زیادی با رویکرد تجربی و آوانگارد ساخت.

 

آکرمن را یکی از مهمترین نمایندگان سینمای مینی مالیستی هم معرفی کرده اند. سینمای مینی مالیستی آکرمن استوار بر برداشت های بلند، دوربین ثابت، سادگی روایت، ریتم آرام و فقدان نماهای نقطه نظر (پی او وی) است. ویژگی هایی که در فیلم های سهراب شهید ثالث هم می توان جستجو کرد.

 

بیشتر فیلم های آکرمن به نوعی اتوبیوگرافی او به حساب می آیند و بر اساس تجربه های شخصی زندگی او و افراد خانواده اش به ویژه مادرش شکل گرفته اند. در مورد فیلم «ژان دیلمن» خود گفته است که آن را بر اساس رفتار و ژست های مادرش ساخته است.

 

نخستین فیلم آکرمن، فیلم کوتاهی بود به نام «شهرم را منفجر کن» که در سال ۱۹۶۸ در سن ۱۸ سالگی ساخت و خود نیز در آن نقش دختر جوانی را بازی کرد که خسته از زندگی ملال آور روزمره با انفجار گاز به زندگی اش پایان می داد.

 

در واقع با همین فیلم کوتاه بود که او تم ها و استراتژی هایی را از نظر سبک سینمایی برگزید که در همۀ فیلم هایش به آنها پایبند بوده است. آکرمن، فیلم های داستانی و مستند زیادی ساخت اما فیلمی که نام او را به عنوان سینماگری فمینیست و مینی مالیست بر سر زبان ها انداخت، فیلم «ژان دیلمن» بود دربارۀ زن خانه داری که از راه تن فروشی زندگی می کند و خرج خود و پسرش را درمی آورد.

 

روزنامه نیویورک تایمز آن را شاهکار فمینیستی در تاریخ سینما خواند. آکرمن در این فیلم، سه روز از زندگی زن چهل ساله ای به نام ژان دیلمن (با بازی دلفین سیریگ، بازیگر فیلم «سال گذشته در مارین باد» آلن رنه) را با جزئیات کامل و نمایش فعالیت های روزمره زندگی اش به تصویر کشیده است.

 

«من، تو، او»، «خبرهایی از خانه»، «شرق»، «اسیر» و «حماقت آلمایر» از مهم ترین کارهای شانتال آکرمن در سینماست. آکرمن در دهۀ نود شروع به ساختن ویدئو آرت و برپایی چیدمان در گالری ها و موزه های هنرهای مدرن در شهرهای مختلف دنیا کرد که بیشتر آنها درونمایه تاریخی داشت و همان رویکرد تجربی او را در سینما دنبال می کرد. آکرمن در مورد تفسیرهای گوناگونی که از فیلم هایش می شد گفته بود: "وقتی که فیلم ساختید دیگر متعلق به شما نیست بلکه به تماشاگر تعلق دارد."

 

شانتال آکرمن در سال های اخیر در کالج نیویورک تدریس می کرد.

 

مارک کازینز، فیلمساز و منتقد فیلم در توییتر خود نوشت: شانتل آکرمن مرده است اما فیلم های بزرگش به زندگی ادامه می دهند.