نگاهی به مستند «بهت میاد...!» ساخته‌ی محمدحسن یادگاری

مستند «بهت میاد...!» به نویسندگی و کارگردانی محمدحسن یادگاری سیر تاریخی مد، زیبایی و آرایش زنان را در جامعه ی معاصر ایران مورد بررسی قرار داده است.  موضوعی  که طی چند دهه ی اخیر بحث ها و واکنش های زیادی را در درون جامعه‌ی ایرانی برانگیخته است.

اما چیزی که به نظر می آید این است که افزایش واکنش‌ها لزوما زوایا و دریچه های متعددی را برای فهم و درک این پدیده ی اجتماعی و فرهنگی نگشوده است و ما همواره با استدلال هایی به غایت یک جانبه، تقلیل گرا و تکراری مواجه شده ایم. این مستند هم بر همان طبلی می کوبد که مدتهاست بر آن کوبیده می شود و آن این پندار است که مد، آرایش و به طور کلی آنچه که باعث زیبایی قلمداد می‌شود، پدیده ای است که از غرب به ایران وارد شده و درست از زمانی که ایرانیان با فرهنگ اروپایی مواجه شدند (شروع آن در دوره قاجاریه و اوج آن در دوره پهلوی) به تقلید کورکورانه از آنان پرداخته اند، آنان را الگوی خود قرار داده اند و همچنان قرار می دهند. همانطور که این استدلال به ما می گوید، این غرب و نظام سرمایه داری است که به سلیقه سازی و الگوسازی مداوم برای ما ایرانیان و سایر کشورهای جهان سوم مبادرت می ورزد و فرهنگ اصیل ایرانی-اسلامی ما را به یغما می برد و این گونه ما را گمراه و از مسیر درست منحرف می کند. این مستند سعی می کند ما را متقاعد کند که ایرانیان در دوران معاصر، همواره در انحراف به سر برده اند و تنها و‌ تنها در یک گسست تاریخی بود که به اصل خویش بازگشتند و آن بحبوحه ی انقلاب و جنگ بود که در آن زنان دغدغه ی ظاهر و پوشش خود را رها کردند و پشت به پشت مردان به مبارزه پرداختند كه آن هم با پايان جنگ و ظهور دوران سازندگی، به فراموشی سپرده شد و زنان مجددا به گمراهی مد کشانده شدند و تا به امروز هم این روند ادامه دارد.

این نگرش نخ نما، چند مسئله را برای ما هویدا می کند: مسئله ی اول این است چنانچه که صحبت از مد می شود، درست مثل بسیاری از پدیده های فرهنگی دیگر، بلافاصله در یک منطق دوتایی خود-دیگری قرار می گیریم که در آن سعی شده است فرهنگ ایرانی-اسلامی را در مقابل فرهنگ غربی تعریف کند و حدود و ثغور آن را مشخص کند. حال، ذهنی شکاک می تواند این صورت‌بندی را زیر سوال ببرد و این پرسش را مطرح کند که اساسا فرهنگ ایرانی-اسلامی چیست و حدود و ثغور آن چیست؟ آیا ثابت و بدیهی پنداشتن عناصر این فرهنگ که در دل آن نوع پوشش و آرایش مجاز و اصیل تعریف می شود قابل دفاع است؟ یا صرفا یک جور پیش فرض گرفتن بی راه است که نیاز به تعریف دارد؟

مسئله ی دیگری که وجود دارد این است که در این مستند هم طبق معمول، جریان مد و مدگرایی اساسا جریانی در نظر گرفته می شود که از بالا جاری می شود و به پایین می رسد، به این معنا که این قدرت ها هستند كه این جریان را هدایت می کنند و مردم صرفا دنباله روی آن ها هستند بدون این که قدرت تفسیر و معنادهی به آن را داشته باشند. در این رابطه، این شبهه ایجاد می شود که چرا باید همواره مردم منفعل پنداشته شوند؟ آیا می توان سهمی برای مقاومت مردمی در برابر بسیاری از عناصر فرهنگی حاکم از خلال مدگرایی قائل شد؟ آیا شناخت این پدیده مستلزم این نیست که با نگاهی درونی و همدلانه به سراغ آن برویم و برای کنشگران آن عاملیت و قدرت تفسیر قائل شد و آثار و پیامدهای آن را مورد بررسی قرار داد؟

در این مستند، پرسشی مطرح شد که می توان آن را نقطه ی مثبت آن در نظر گرفت؛ زیبایی چیست؟ طرح این پرسش تلویحا به ناکافی بودن و عقیم بودن این زاویه ی نگاه اعتراف می کند و دعوت به این می کند که از مناظر متعدد و متفاوتی به این پدیده بنگریم و درمورد آن کنکاش کنیم.