نقد نمایشگاه قاجار آثار قاسم حاجی زاده در گالری ماه

با یک توضیح مقدماتی از پاپ آرت شروع کنیم که از دهه 1950 در ادبیات، ظهور تلویزیون و در نقاشی آغاز شد. در نقاشی در مقابل آبستره این موج هنری به راه افتاد. هنرمندان پاپ آرت تصور می‌‌کردند که کلیه هنرمندان مدرن از ابتدای قرن، با دنیای خارج و واقعیت‌های عینی زمانه خویش بیگانه شده‌اند و گرفتار درون‌گرایی محض گردیده و با جهانی که در آن زندگی می‌کنند قطع رابطه نموده‌اند. در نتیجه آثار هنرمندان آبستره برای دیگران به خصوص مردم عادی نامفهوم و بی معنی دانسته اند. در نقاشی پاپ، به وجوه مادی و معنوی جامعه توجه خاص می‌شود و با پرداختن به جنبه های مثبت و منفی که دامنگیر انسان معاصر، خصوصا جامعه غربی است، عملا تبلیغ و یا انتقاد با هم انجام می‌گیرد.

نقاشان معروف پاپ ارت همچون روی لیختن اشتاین، جیمز روزنکیست، تام وسلمن، اندی وارهول با انتخاب عکس افراد معروف جامعه در زمینه های سیاسی، اجتماعی، هنری و… را انتخاب می کردند و معمولا با تکنیک چاپ در حالت های مختلف سایه روشن های متفاوت و رنگ بندی متفاوت تکثیر می نمودند. قاسم حاجی زاده که در آغاز راه خود در سبک آبستره فعالیت می‌کرد خیلی زود به پاپ آرت روی آورد. او بر اساس عکس‌های موجود از رامشگران قاجاری، شادروان‌های عصا قورت داده، ژیگولوهای از مدافتاده، قربانیان صفحه حوادث روزنامه، هنرپیشگان محبوب و قاتلان نامحبوب و ورزشکاران و عشاق آثارش را می‌کشید. پس اولین گام حاجی زاده که از سال 1392 به این سو ارزش آثارش بالای 100 میلیون تومان رفت توجه به شخصیت‌های مشهورتر عامه مردم بود. کسانی که برای مردم شناخته شده بودند یا حداقل عکسشان دیده شده بود. ملموس بودن آدم‌ها مهمترین مولفه نقاشی‌های او را تشکیل می‌داد.

شوخ طبعی حاجی زاده به طور معمول سوژه را در موقعیتی نابه‌جا یا غیر واقعی قرار می‌داد و بر آن بود تا مناسبات روزمره را یک بار دیگر از طریق تلفیق زوایای عکس-نقاشی، باز آفریند و این امر بیش از آن که حاصل داوری عاطفی یا اندیشگی نقاشی باشد، ثبت وقایع و مردمان روزگار حالا کهن‌تر در بی‌معنایی عنصر درزمانی بود. ما به تاریخ گفتمانی آثار او اگر نگاه کنیم هیچ حس نوستالژی برای ما ندارد و قرار نیست هم داشته باشد. در اغلب موارد با تصاویر خام‌دستانه و ساده‌ای طرف هستیم که فضایی طنزآمیز از پارادوکس میان اجزای تصویر به وجود آورده است. زبان شخصی حاجی‌زاده در نقاشی پاپ آرت، فضایی ملموس و گرم در این آثار به وجود آورده است و مخاطب می‌تواند ارتباطی صمیمانه با آن‌ها برقرار کند.

یادم می‌آید در جایی خوانده بودم حاجی‌زاده نگاه مردم نگارانه‌ای دارد و یک نوع نگاه پژوهشی به مردمان و فرهنگ قاجار یا پهلوی دارد که از اساس با آن مشکل دارم. به کل پاپ آرت هیچ رسالت انسان شناسانه‌ای ندارد جز نقب زدن به ما و فرهنگ عامه و نوعی توجه به مصرف گرایی که در پیرامون مردم است به جای پرداختن به مفاهیم پرزرق و برق و مفهومانه که در دلالت‌های ضمنی مستتر است. البته که عمرش هم سرآمده و کمتر هم‌چون گذشته با پاپ آرت و فرهنگ عامه طرف هستیم و بیشتر نوعی نگاه انتقادی جای آن را گرفته است. به خصوص اگر به آثار حاجی زاده در همین نمایشگاه قاجار نگاه کنیم هیچ نگره فرهنگی جز تکرار مولفه‌ها، فیگورها، رنگ‌ها و راحتی کاراکترها مشاهده نمی‌کنیم. حاجی زاده قرار نیست نه ما را با فرهنگ قاجار آشنا کند، نه نوع پوشش و نه این‌که روابط این مردمان در دل آثارش چگونه است. در این مورد مطالعات علوم انسانی به دنبال روزنه‌ای از شناخت می‌گردد و به نظر می‌رسد با عدم شناخت پاپ آرت و سبک هنرمند چنین برداشتی انجام شده است. به عکس بالای متن نگاه کنید آن چیزی که اهمیت دارد دو نفری است که برجسته و متمایز از فضای توده قرار گرفته‌اند. همین یعنی اهمیت دادن به افراد برجسته در این هنر و حاجی زاده همچنان بر این مسئله پافشاری دارد. توده هر چه با کانون برجستگی فاصله پیدا می‌کنند از شکل افتاده‌تر می‌شوند.

هر چه در نمایشگاه قاجار در گالری ماه غور کنیم متوجه می‌شویم حاجی زاده مسئله‌های نویی را برای ما مطرح نکرده است. قاجار با فاصله‌ای یک صده‌ای با ما مسئله روزی را مطرح نمی‌کند جز این‌که در روابط افراد در دل جامعه قاجار یک نوع سادگی و راحتی را مشاهده می‌کنیم که امروز در میان ما نیست. مشکلات اقتصادی و اجتماعی که در حال حاضر با آن دست به گریبان هستیم فاصله‌ای عمیق از این زندگی یک یا دو صده گذشته ایجاد کرده است. هنرمندی چون حاجی زاده که انتظار می‌رود در تجربه و تکنیک بیش از گذشته خود را تکرار نکند متأسفانه اسیر بازتولید شده است. با گذر زمان پاپ آرت ویژگی‌های متفاوتی پیدا کرده است و حتی سبب ظهور پست پاپ آرت در دهه 1990 شد تا این‌که در حال حاضر پخته‌ترین آثار در این زمینه را مشاهده کنیم چیزی که قریب به نیم قرن در آثار حاجی زاده مشاهده می‌کنیم حرف جدیدی چه در فرم و چه محتوا ندارد.

نمایشگاه قاجار در گالری ماه تا 16 مردادماه 1397 ادامه دارد. برای دیدن عکس‌ها در اندازه بزرگتر روی آن‌ها کلیک کنید