نگاهی نو درحوزه نمایش / گفت‌وگو با محمد عقیلی و مجید رحیمی جعفری
- توضیحات
چند صباحی است گروهی از پژوهشگران و متخصصان تئاتر در زیرمجموعه آکادمی هنر، زیر نظر محمد عقیلی و مجید رحیمی جعفری روی به تهیه و مدیریت در حوزه نمایش آورده‌اند. اولین محصول این گروه در سال جاری به نام «ویتسک» به کارگردانی رضا ثروتی نه تنها مخاطبان را سر وجد آورد بلکه سه جایزه نیز از بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر کسب کرد. «ویتسک» پروژه‌ای است که هر کس با تماشای آن به مدیریت و تهیه در آن اذعان خواهد داشت. به مناسبت ورود این گروه و فعالیت‌های مختلف در هنر با مدیران آن گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن در ذیل آمده است:
برای شروع بحث دوست داریم برایمان توضیح دهید فضای تئاتر کشور را چگونه دیده‌اید که به حوزه تهیه کنندگی در آن روی آوردید؟
رحیمی جعفری: در هر مسئله‌ای علاقه حرف اول را می‌زند و بعد به حوزه مسائل قاعده‌مند و عقلانی در مدیریت هر رشته می‌رسیم. در اینجا خوب بنده دانشجوی دکتری تئاتر هستم و همواره سعی کردم مدیریت در هر رشته را با مسائلی پیش ببرم که نظم و قاعده‌مندی در آن حرف اول را بزند. من در کارشناسی مانند آقای عقیلی مهندسی خواندم و سعی کردم آنجایی که با بحث تهیه و تولید سر و کار دارم همه چیز را از چارچوب نظام‌مند ببینم و هر جا هم که قرار باشد کار خلاقه انجام دهم به موقعش از تخصص هنریم وام بگیرم. فضای تئاتر کشور هم در حال حاضر بسیار بهتر از سینماست. به عنوان یک پژوهشگر هنر به خصوص سینما می‌توانم به راحتی بگویم وضعیت سینما و فیلم‌های کشور ناامیدکننده است تنها تک فیلم‌ها هستند و سینما معنا ندارد، در صورتی که در فضای تئاتر هم سرمایه‌گذاری امنیت بهتری دارد هم مخاطب با محصول با کیفیت‌تری روبه‌رو می‌شود.
عقیلی: من هم همواره دغدغه در کار تئاتر داشتم و همیشه به عنوان یک مخاطب که از دور به حوزه تئاتر نگاه می‌کرده از عدم مدیریت در گروه‌های نمایشی ناراحت بودم. تهیه کننده و فرآیند تولید در تئاتر تا به حال معنا نداشته و پس از آشنایی با مجید رحیمی جعفری و تیم آکادمی هنر، حس کردم که می‌شود مفهوم تهیه‌کننده در تئاتر را معنادار کرد؛ حتی طوری پیش رفت که با یک برنامه‌ریزی درست و بلند مدت به جنبه‌های اقتصادی در تئاتر نیز فکر کرد.
آیا این علاقه به مدیریت در شما فقط در تئاتر بوده و یکی از جنبه‌های سؤال اولم این بود که فارغ از علاقه چه مساله دیگری در حوزه تئاتر وجود داشت؟
عقیلی: به شخصه تأثیرگذاری فرهنگی در حوزه تئاتر را خیلی بیشتر از دیگر هنرها قبول دارم. با وجود علاقه به سایر هنرها، تئاتر را ارجح می‌دانم. من اگر بخواهم به تماشای یک اثر هنری با فرزندم بنشینم قطعا اولویت اولم تئاتر است. در درجه اول به دلیل نوع اجرای یک اثر نمایشی و زنده بودنش تئاتر را تأثیرگذارتر می‌دانم.
رحیمی جعفری: خوب ما فقط در تئاتر مدیریت نمی‌کنیم و آکادمی هنر یک مجموعه هنری است که نگارخانه تجسمی دارد. یک سایت پژوهشی، تحلیلی و خبری نیز وجود دارد که توسط اساتید و پژوهشگران مختلف مدیریت می‌شود و سه سال است یک پل ارتباطی خوب میان جامعه آکادمیک و جامعه هنری بوده است. در این میان به فعالیت در حوزه نمایش هم فکر می‌کردیم و پس از شش ماه مطالعه بالاخره حس کردیم زمان ورود به این عرصه است و مهم‌ترین مساله پس از ورود، ادامه داشتن این روند بود.
حال که وارد فضای تهیه کنندگی در تئاتر شده‌اید چه مشکلات اساسی را سر راه خود و دیگر افراد می‌بینید که بخواهند وارد این عرصه شوند؟
عقیلی: دیدگاه مدیریتی در تئاتر هنوز یک مساله تعریف نشده است. اهالی تئاتر نیز هر چقدر در کار خلاقه موفق هستند کمتر در حوزه مدیریتی و تولید با تخصص روبه‌رو هستند و نگاه مدیریتی برای تولید یک اثر نمایشی را ندارند. دوراندیشی و ماندگاری کمتر سنجیده می‌شود. ممیزی، روند تصویب یک متن و گرفتن سالن مناسب با یک اثر از دیگر مشکلات اساسی است که قطعا هر تهیه کننده‌ای با آن روبه‌رو خواهد شد. کمبود سالن و اینکه سالن برای نمایش‌های خصوصی کمتر وجود دارد مشکلات جدی برای آغاز فعالیت برای تولید یک اثر خواهد بود. شما وارد پیش تولید یک اثر می‌شوید و از مجوز اجرا گرفتن تا خود سالن آن در هاله‌ای از ابهام وجود دارد.
رحیمی جعفری: مشکل اساسی کلا در کشور ما به خصوص هنر قرار نگرفتن افراد متخصص در جایگاه خود است. این امر هم تنها در مناصب دولتی نیست و خود ما هنرمندان نیز با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنیم. مثلا در همین حوزه تئاتر همه دوست دارند کارگردان شوند و به خود من هر کسی می‌رسد اولین سؤالش این است که چرا خودت کارگردانی نمی‌کنی! مشکل بعدی به رسمیت شناختن تهیه کننده در تئاتر و تشکیل یک تشکل صنفی است. تهیه کننده اگر کم است این مرکز هنر نمایشی است که به عنوان نهادی که در رأس هنر نمایشی کشور است تهیه کننده تربیت کند و امور را کاملا به او بسپارد. مشکلات گروه از جهات مختلف با نهادها مطرح نشود و فقط یک مسئول که تهیه کننده باشد پاسخگو باشد. متأسفانه حتی در جشنواره فجر ما هنوز این امر درک نشده که جایزه بهترین نمایش برای تهیه کننده وجود داشته باشد. دولت باید با تربیت و ایجاد تفکر درست نقش خودش به مثابه تولید کننده را به حامی تقلیل دهد. به طور مثال اگر قرار است یارانه‌ای داده شود نه در سطح کلان بلکه یارانه در بحث تبلیغات که تیزر رایگان یا بیلبوردهای فرهنگی به گروه‌ها تخصیص دهد یا اسپانسرهای خصوصی و مرتبط معرفی کند. مشکلات دیگری را نیز آقای عقیلی طرح کردند که من هم می‌خواهم بر روند بازبینی و گرفتن سالن تأکید کنم که به شیوه درستی اداره نمی‌شود.
در اولین پروژه یکی از کارگردانان جوان را انتخاب کردید. ویتسک و کار با آقای ثروتی چگونه بود؟
رحیمی جعفری: ما در اوایل تابستان بالاخره به این نتیجه رسیدیم که شهریورماه زمان استارت زدن گروهمان باید باشد و همان زمان یکی از افراد گروه با آقای ثروتی صحبت مقدماتی انجام دادند ضمن اینکه رضا ثروتی را از دوره کارشناسی ارشد در دانشگاه تربیت مدرس می‌شناختم. در یک جمع‌‌بندی به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم در یک کار با ایشان همکاری کنیم به علاوه که به شخصه دوست داشتم با یک کارگردان جوان و خلاق آغاز به کار کنیم. کارگردان‌های دیگری هم بودند که با آنها وارد مذاکره شدیم و نتیجه شد رضا ثروتی و «ویتسک» که البته «ویتسک» پیش از ورود ما با تهیه کنندگی آرمان جعفری کمی جلو رفته بود و ما با آقای جعفری وارد همکاری شدیم.
عقیلی: رضا ثروتی را یک کارگردان خلاق دیدیم که به تئاتر نگاه نو دارد. با تماشای عجایب المخلوقات در تیرماه انگیزه برای همکاری با ایشان بیشتر شد. پس از دو جلسه با آقای ثروتی و جلسه خودمان همکاری با ایشان جدی شد تا اینکه خود آقای ثروتی پیشنهاد «ویتسک» را یک روز در دفترمان دادند. به دلیل چند مدیریتی و برخی اعمال سلیقه‌ها، عدم برخی هماهنگی‌ها به‌وجود آمد؛ اما در مجموع محصول نهایی خروجی خوبی داشت و توانست در بالاترین سطح مورد قبول واقع شود، چه از نظر مخاطب عام و چه متخصصان که سه جایزه نیز از فجر دریافت کرد.
از جایزه فجر گفتید؛ فکرش را می‌کردید که جوایزی را دریافت کنید؟
عقیلی: بله. همه ما انتظار داشتیم این همه زحمت از سوی داوران فجر دیده شود و حس می‌کنم طراحی صحنه نیز می‌توانست جایزه بگیرد.
در زمان اختتامیه هیچ یک از اعضای گروه شما حضور نداشت و برای جوایز روابط عمومی «ویتسک» سه بار به روی سن رفت. آیا عدم حضورتان دلیل خاصی داشت؟
رحیمی جعفری: یک گله بزرگی که باید از برخی مسئولان کرد عدم هماهنگی‌هاست. شیوه مدیریتی با برخی بی‌نظمی‌ها روبه‌روست. تا آخرین لحظات کاندیداهای بخش‌های مختلف مشخص نیستند و گروه ما نیز در استراحت به سر می‌برد. برخی از بچه‌ها سفر بودند و نتوانستند در اختتامیه حضور پیدا کنند و برای یکی از نزدیکان گروه ما نیز مشکلی پیش آمده بود که ذهن خیلی از افراد گروه را مشغول کرده بود.
عقیلی: روابط عمومی نیز به دلیل نزدیکی محل زندگی به تئاترشهر توانسته بود سریع خود را آنجا ساعت 10 صبح حاضر کند که این برگزاری اختتامیه در صبح هم از آن موارد نادر است. امیدوارم سال‌های بعد هماهنگی‌ها به خصوص با گروه‌هایی که نامزد دریافت جایزه و شانس اصلی هستند بیشتر باشد تا هر کس جایزه خود را بتواند دریافت کند و چنین وضعی پیش نیاید که برداشت‌های بی‌خود و بی‌جهت از آن شود.
چند ماه درگیر نمایش ویتسک بودید و به طور کل تولید یک اثر به چقدر زمان نیاز دارد؟
رحیمی جعفری: ویتسک را از مهرماه استارت زدیم و البته برخی از بازیگران سال قبل تمرین کرده بودند، اغلب ملودی‌ها انتخاب یا ساخته شده بود، لباس و آکسسوار طراحی شده بود، دکور نیز نیاز به تعمیر کلی داشت ولی ظرف یک هفته سر پا شد. همین مسائل کارمان را جلو انداخت. هر پروژه‌ای متناسب با خودش زمان می‌برد، به طور متوسط یک ماه و نیم برای پیش تولید دو ماه تمرین می‌تواند زمان مناسبی باشد.
یک اثر نمایشی برای تهیه به چه میزان سرمایه و نیروی انسانی نیاز دارد؟
عقیلی: نمی‌توان به این صورت اظهار نظر کرد و هر نمایش با توجه به شرایط خودش قابل بحث است. در کل یک پروژه اگر هزینه تولیدش بالای 100 میلیون تومان بشود احتمال ضررش زیاد است.
می‌توانید سؤال قبل را در مورد ویتسک با جزئیات توضیح دهید؟
عقیلی: ویتسک پروژه بسیار پرخرجی بود و اگر من رقم تولید آن را به شما بگویم شاید سؤال بعدی این باشد که چرا شما از رقم پیشنهادی خودتان بالاتر زده‌اید. بله ما دو برابر چیزی که گفتم هزینه تولیدمان شد. حساب ما به گونه‌ای بود که می‌توانیم با تعداد اجراهای بیشتر و برخی درآمدزایی‌های جانبی بازگشت سرمایه داشته باشیم البته همان عدم هماهنگی‌ها که صحبت کردم ضربه بزرگی به بالا رفتن هزینه تولید زد.
رحیمی جعفری: ببینید حساب برخی پروژه‌ها را باید از نمایش‌های دیگر جدا کرد. ویتسک نیز از آن دسته پروژه‌هاست. من همیشه در گروه خودمان گفته‌ام که مانند یک کمپانی حرفه‌ای در سراسر دنیا باید فکرمان در تولید حرفه‌ای باشد. یک پروژه را طوری تولید کنیم که بتوانیم از خروجی آن و کیفیتش لذت ببریم حتی اگر آن پروژه دخل و خرجش یکی شود. در نهایت این پروژه باید طوری باشد که در انتهای سال گروهمان به آن افتخار کند و چند پروژه کوچک‌تر و البته باز هم با کیفیت دیگر وجود داشته باشد که شکاف مالی به‌وجود آمده را پوشش دهد. بالاخره باید گامی نیز برای پیشرفت تئاتر برداریم وگرنه ما نیز مانند دیگران می‌آییم و نه ورودمان حس می‌شود و نه اگر برویم خروجمان.
با چنین وضعی که وجود دارد جریان خصوصی در تئاتر ماندگار است و شما از فروش خود طوری دلگرم شده‌اید که باز هم سرمایه گذاری کنید؟
عقیلی: هزینه‌های ویتسک همان طور که گفتم خیلی بالا رفت و استقبال کم‌نظیری که رخ داد نیز نتوانست جبران هزینه کند ولی همان‌طور که آقای رحیمی جعفری گفتند ما سعی کردیم این مساله را در خودمان تئوریزه کنیم که هدف بلند مدتی داشته باشیم و سعی کنیم نگاه کلان به مساله تهیه و تولید در تئاتر داشته باشیم.
رحیمی جعفری: من هنوز جریانی را در فضای نمایش کشور نمی‌بینم. یکی دو کارگردان یا دو سه تهیه کننده که در حال فعالیت هستند را نمی‌توان به عنوان جریان نام برد. امیدوارم تهیه و تولید کمی روال منطقی پیدا کند، جدی گرفته شود تا بتوانیم شاهد یک جریان خصوصی نیز باشیم و نمی‌توان چند نفر را به یک جریان تعمیم داد.
در سال آتی نیز پروژه‌هایی را در دست تولید دارید؟
رحیمی جعفری: سعی داریم سه پروژه را کار کنیم. نمایشنامه‌ای از خودم با نام «التهاب در برلین» را به کارگردانی دکتر مسعود دلخواه در یکی از سالن‌ها روی صحنه خواهیم برد. نمایش دیگری که در دست تولید داریم یک پرفورمنس موزیکال است که به احتمال فراوان در نگارستان آن با ستارگان مختلف اجرا خواهد داشت. هر دو می‌توانند جزو اجراهای پر سر و صدای سال باشند و یک نمایش دیگر که در حال مذاکره با چند کارگردان دیگر هستیم و جزئیات آن را در زمان دیگری اعلام خواهیم کرد. عقیلی: قطعا در هر کدام کیفیت برایمان در اولویت است و سعی می‌کنیم این بار اشتباهات ویتسک را انجام ندهیم تا نگاه اقتصادی درستی نیز هر سه کار داشته باشند.
منبع: روزنامه آرمان
