نقد فیلم «سفر زمان» Voyage of Time ساخته ترنس مالیک / تاریخ هستی به روایت مالیک

 

 

فیلسوف سینماگر آمریکایی چند سالی است که به فعالیت‌های سینمایی خود افزوده است. او در سال 2011 درخت زندگی را ساخت و توانست نخل طلای کن را به خانه ببرد. پس از موفقیت این فیلم هم بود که به یکباره مالیک دوباره ترغیب شد که فیلمسازی را به طور جدی ادامه دهد. او امسال با مستند «سفر زمان» در جشنواره ونیز شرکت کرده است. مستندی که فیلمساز طبق شنیده ها در طول سی سال گذشته بر روی آن کار کرده است. 

 

در هر صورت محصول جدید کارگاه اندیشه‌ی مالیک فیلمی حیرت انگیز است از تشکیل هستی. موضوعی که دیگر به نظر می رسد در سرسلسله‌ی تفکر تمام عمر فیلمساز قرار گرفته است. این موضوع را مدت زمانی که فیلمساز برای ساختن این فیلم صرف کرده است، ثابت می‌کند. سی سال مطالعه و در نهایت ارائه‌ی مستندی که تصاویرش هوش از سرتان می‌پراند. این به واقع فیلمی است که سعی می کند مرزهای اندیشیدن در سینما را یک گام دیگر به پیش ببرد. گو اینکه مالیک ایمان دارد این تنها سینما است که به عنوان یک فرم شکوهمند هنری پتانسیل لازم برای رونمایی از مهمترین تفکرات بشری در باب جهان و نحوه‌ی تشکیل شدن آن را دارد. 

 

از نقطه نظر سبکی در «سفر زمان» نیز در بر روی همان پاشنه می چرخد. سبکی که به واقع ترنس مالیک مشخصا در درخت زندگی از ان رونمایی کرد و در «شوالیه‌ی جام‌ها» ان را به اوج رساند.  در این سبک، که برخی آن را پسامدرن دانسته‌اند، از عنصر روایت خبری نیست. یکپارچگی و ترکیب فیلم نه از پیرنگ و داستان بلکه از پیوند درونی پلان‌های فیلم پدید می‌آید و این درست هم پیوند با بینش هنری فیلمساز است. البته باید این را هم در نظر داشته باشیم که در یک فیلم مستند نیز می‌توان به دنبال ریشه‌های روایت گشت. 

همان طوری که می دانیم، مالیک به داستان‌گویی به معنای سنتی آن پای بند نیست. یافتن پیوندی سرراست و «منطقی» در سیر سرگذشت‌ها و روال سرنوشت‌ها را ناممکن می‌داند. او زندگی را نه چون سیری یکدست بلکه تکه پاره‌هایی پراکنده می‌بیند که نباید از آنها معنایی یکدست و همخوان و نهایی انتظار داشت. زمان نیز در فیلم های او کارکردی تازه دارد و از هر قید و بندی رها شده است. زمان «روایت» سیر متصل و منطقی ندارد، بلکه توالی لحظه‌های مقطع و کنش های بریده است.

این سینمای منحصر به فرد قصه یا داستان نمی‌گوید، بلکه به سادگی شرح احوال یا گزارشی از موقعیت‌های پراکنده است که با تصاویری بی‌نهایت موثر و گیرا بیان می‌شود که بالاترین هدف آن رسیدن به زبانی ناب و بدون حشو و زواید روایی است. سبک فیلم جدید ترنس مالیک را نیز شاید بتوان تأمل یا اندیشه‌ورزی سینمایی دانست. این سینما با تصویر می‌اندیشد، بیننده را به تأمل وا می‌دارد و با او گفت‌وگویی فلسفی برقرار می‌کند.

 

لازم است که اضافه کنم مالیک دو نسخه از این فیلم ساخته است. یکی نسخه‌ی 40 دقیقه‌ای فیلم که راوی تصاویرش براد پیت است-این فیلم در بازار جشنواره ی کن امسال نیز حضور داشت-و دیگری نسخه‌ای 90 دقیقه‌ای است که راوی آن کیت بلانچت است. نسخه‌ای که خودی مالیک نیز دوست داشت اکران شود نسخه‌ی دومی است. نسخه‌ای که امسال در بخش اصلی جشنواره ونیز نیز پذیرفته شد. هر چند بعید به نظر می رسد که بتواند نصیبی از جوایز روز اختتامیه داشته باشد اما با این حال فیلم شکوهمند و جاه طلبانه ای است.