شرقی شدگی سینما: درآمدی بر سکوت در سینما

سینما، فرزندِ حلال‌زاده مدرنیته و سیرِ تاریخی‌اش است. تاریخی که با یک جهان‌بینی سکولار و مرکزانگاریِ انسان و عقل‌اش، از یک سو پیشرفت علمی و درنتیجه تکنولوژیک را سبب شده است، و از سوی دیگر، آن تاریخی را که از بیانِ کلمه‌گرا (زبانی)، به بیانِ تصویری میل کرده است. همچنین می‌شود از ویژگی دیگر چنین تاریخی سخن گفت و آن حضور و نمودِ فزاینده سیلان و تحرک است؛ نه فقط حرکت و شتابِ آشکارِ ماشین‌ها و اتوموبیل‌ها، که بی‌قراری و بی‌خانمانی خودِ آدمی و ذهن‌اش نیز؛ آن پدیده‌ای که در قالب مفاهیمی چون «هویت سیال» و «پراکندگی» از آن یاد می‌شود. می‌توان گفت که سینما، برایند این نیروهای تاریخی است؛ اومانیسم، تکنولوژی، تصویر و سیالیّت.

سینمایی که تقریباً هم‌زمان/هم‌عصر با گفتمانِ روان‌کاوی ظهور می‌کند؛ اگر رویا یکی از آن رفتارهایی بود که فروید را به درکی دیگر از انسان و سوبژکتیویته رساند، سینما نیز کارخانه رویاسازی بود و غاری مدرن برای به اشتراک گذاشتن رویاها. درباره ارتباطِ ماهوی‌تر سینما و رویا بسیار گفته‌اند و نگاشته‌اند؛ شاید یکی از مهم‌ترین‌شان، آن مقاله معروف پازولینی باشد که سینما را با رویا مقایسه کرده، به وجه تصویری و ساختارِ شعری این دو اشاره کرده بود. همچنین در آن، به طرزی مانیفست‌وار به «سینمای شعر» پرداخته بود. آن¬چه این سه – سینما، رویا و شعر – را به هم مربوط می‌سازد، رهاسازیِ ذهن و کارکردهای چندگانه‌اش از سلطه زبانِ روزمره و منطق (منطق این‌همان‌گرا و بازنمایی‌گَر)است. یا به عبارتی دقیق تر،حقیقت زبان و کارکردهای ذهن در این سه ساحت است که آشکار می‌شود؛ زبانی که، به گفته بورخس، شعرِ فسیل شده است و شعر است که حقیقتِ زبان است و نه زبانِ روزمره یا مثلاً آکادمیک. رویا که همچون «زبانِ ازیادرفته» است و راویِ حقایقی درباب زندگی و انسان. و سینما، که اندیشیدن است به یاری تصویر (به بیانِ دلوزی؛ اندیشیدن از خلالِ«بلوک‌های زمان-فضا»). بدین ترتیب، این سه، واکنشی بودند علیه زبان و لوگوس گراییِ افراطی تمدن غرب؛ زبانی که خیال می‌شد می تواند معنا=حقیقت را به تمامی حاضر و بازنمایی کند، تواناست به انتقال هر معنایی، و توان آن را دارد که سرخوشانه، ناتوانی بنیادینِ زبان در بیانِ حقیقت را فراموش کند اگر نمی‌تواند خودِ بنیاد را به فراموشی بسپارد.

برای خواندن اصل مقاله آن را از زیر دانلود کنید