شیرین نشاط اپرای «آیدا» را در شهر زالتسبورگ به روی صحنه می‌برد

 

 

تاکنون اپرای «آيدا» از سوی کارگردانان به‌نام در بسیاری از سالن‌های اپرای جهان به نمایش درآمده است. این بار شیرین نشاط که به قول خودش "تا دو سال پیش به اپرا نرفته بوده"، این داستان عشقی را به روی صحنه می‌آورد.

جشنواره‌‌ موسیقی زالتسبورگ روز ۸ اوت سال جاری شاهد هنرنمایی شیرین نشاط به عنوان کارگردان اپرا خواهد بود. این عکاس و سینماگر آمریکایی ایرانی‌تبار، به قول خودش تا دو سال پیش که مارکوس هینترهویزر، مدیر هنری جشنواره با او تماس گرفت و از او خواست "آيدا" را کارگردانی کند، "نه اپرایی دیده بود و نه از آیدا و موسیقی کلاسیک" خبری داشت.

دراین زمان، نشاط مشغول نوشتن فیلم‌نامه‌ «ام کلثوم» خواننده‌ معروف مصری بود. او در این باره می‌گوید: "وقتی این‌ نکته‌ها را با هینترهویزر در میان گذاشتم، گفت: اشکالی ندارد. با همه‌ این‌ها آشنا می‌شوی". و بعد هم یک سی دی اپرای آیدا به او هدیه داد که از سوی ریکاردو موتی، رهبر سرشناس ارکستر اجرا شده و گفت: "به این سی دی گوش بده، عاشقش می‌شوی!". ریکاردو موتی، قرار بود در به‌ صحنه آوردن «آیدا» با نشاط همکاری کند.

«ام کلثوم» در رقابت با «آیدا»

وقتی یک سال بعد مارکوس هینترهویزر به همراهی ریکاردو موتی در نیویورک به دیدن شیرین نشاط رفت و از او درباره‌ طرح و برنامه‌اش در مورد «آیدا» پرسید، هنوز پروژه‌ «ام کلثوم» او کامل نشده بود. در نتیجه این هنرمند پرکار در پاسخ به مدیر هنری جشنواره گفت: "من هنوز وقت فکر کردن به آیدا را پیدا نکرده‌ام".

«آیدا» کیست؟

آیدای جوزپه وردی، داستان شاهزاده‌‌ای اتيوپيائی است که مصريان او را به اسارت می‌گیرند و به عنوان برده به مصر منتقل می‌کنند. روزی رادامس، فرمانده‌ مصری، آیدا را می‌بیند و به او دل می‌سپرد. از سوی دیگر آمنريس، دختر فرعون نیز عاشق رادامس می‌شود و او را بر سر دوراهی عشق به آیدا و وفاداری به فرعون قرار می‌دهد...

 

وردی این داستان را با الهام از روایت آنتونيو گيسلنتسونی که بر اساس نوشته‌های آگوست ماريت، مصرشناس فرانسوی، به رشته‌ تحریر درآورده، در چهار پرده برای اپرا تنظیم کرده است. این اثر هر چند از محبوب‌ترین اپراهای جهان است، ولی جوامع شرقی در آن با نگاهی "غرب‌پسندانه" مورد بررسی قرار گرفته‌اند. از جمله این که مصر به عنوان "سرزمین بربر‌ها با فرهنگی عجیب و غریب" معرفی شده است.

 

شیرین نشاط در این رابطه می‌گوید که با این گونه انتقادهای شرق‌شناسان روشنفکر آشناست: "ولی از سوی دیگر منتقدانی هم هستند که معتقدند منظور وردی مصر و شرق نبوده، بلکه او اروپا و جامعه‌ غربی را در نظر داشته است". به گفته‌ نشاط، آیدای سنتی تصویری است که اروپایی‌ها خلق کرده‌اند. در این چارچوب، مصری‌ها و اهالی اتیوپی واقعا بد و وحشی معرفی شده‌اند و او چاره‌ای جز جابه‌جا کردن این تصاویر نداشته است. در اجرای نشاط "مصر باستان، اروپای امروز از ترکیبی از مسیحی‌ها، مسلمانان، یهودی‌ها و فرهنگ‌هایی که هر یک نمایندگی می‌کنند، ساخته شده است: «آیدای من داستان رابطه‌ میان بدویت، مدرنیت کنونی و آینده را بازگو می‌کند".

 

برداشت شرقی از اپرا

 

به هر حال انگیزه‌ نشاط از پرداختن به این اثر علاوه بر پویایی موزیک، دستمایه‌ کار یعنی عشق میان رادامس، آیدا و آمنريس هم بوده که از سوی خشک‌اندیشان مذهبی و رژیم دیکتاتورمنش فرعونی تحت فشار قرار گرفته بودند. او می‌گوید: "من تا به حال در کارهای دیگرم (عکاسی و فیلم‌) هم به همین موضوع‌ها پرداخته‌ام" به نظر نشاط آن‌ها نماد انسانیت و فردیت هستند. نشاط می‌گوید که با پی بردن به این نکته، کار کارگردانی اپرا را شروع کرده که داستانی بی‌زمان و بی‌مکان را باز می‌گوید و از موسیقی وردی نیز که عمیقا انسانی است و فراتر از مرزهای فرهنگی می‌رود، برای به ثمر رساندن پروژه‌اش الهام گرفته است.