نقد فیلم مربع The Square ساخته‌ی روبن اوستلاند / یک کمدی سیاه از سازنده‌ی فورس ماژور

 

 

هجويه متهورانه سوررئال «مربع» يك موزه هنرهاي معاصر را به قلب رويدادهای عجيب و خارج از عادت جی جی بالاردی تبديل می‌كند. آنجا محلی است كه قصور فردی مهم تمام يك جامعه را طي يك فروپاشی عصبی جنبنده آلوده می‌كند. «مربع» به اندازه ساخته قبلی كارگردانش، «فورس ماژور» شفافيتی سلاح‌گونه ندارد. اما هدفش انداختن فك‌های تماشاگران متعجب به زمين است كه در آن موفق هم می‌شود. اوستلاند شايد در ساخت اين فيلم تحت تاثير روی اندرسون يا شايد لارس فون ترير بوده است. قطره‌ای از بونوئل هم اينجا وجود دارد؛ اما امضای شخصي اوستلاند واضح است: سينما در اوج مهارت.

 

در هر صورت اوستلاند در «مربع» نُرم یک جامعه‌ی مدرن را می‌گیرد و آن را پس از برافروخته کردن و خطرناک جلوه دادن پس می‌دهد. یقیناً او این بار جامعه‌ی آماری خود را به نسبت ساخته‌ی بحث برانگیز قبلی‌اش؛ «فورس ماژور» بسیط تر کرده است. اگر در «فورس ماژور» این روابط یک زوج طبقه متوسطی به زیر دستگاه اکس-ری فیلمساز برده شد در این یکی کل جامعه‌ی مترقی سوئد-چه بومی و چه غیربومی، چه تبعه و چه پناهنده- مسئله‌ساز است.

در هر صورت فیلم جدید اوستلاند در مورد کیوریتور یک موزه‌ی هنری است که مسئول نمایشگاهی است که در آن یک دستگاه جدید افراد را قادر می‌سازد در فضایی نمادین قرار گیرند. او یک شرکت روابط عمومی را به خدمت می‌گیرد تا برای این چیدمان تبلیغ کند اما این عمومی شدن منجر به ایجاد آشوبی در شهر می گردد ...

 

گناه لیبرال‌های سفید پوست در سوئد -که تمام جمعیتش سفید پوست هستند- چیز جدیدی است، اما در اینجا نسخه‌ی محلی این مفهوم است که درام را به پیش می برد. به واقع سیل مهاجران طی چند دهه‌ی گذشته ماهیت شهروندی در این کشور را تغییر داده است، و البته همین مورد بسیار به نابرابری، سوءظن و ترس دامن زده است، که البته در دیگر کشورهای مرفه اروپایی نیز مشهود است. اوستلاند به واقع در «مربع» این مضمون را در قالب پرسپکتیو نگاه یک لیبرال فرهیخته و مدیر هنری یک موزه ردیابی می کند. کریستین کاراکتر اصلی فیلم اوستلاند همان مدیری است که به تازگی مسئول تبلیغ یک چیدمان هنری شده است. چیدمانی که در زیرمتن‌های اجتماعی‌اش هدفی به غایت سیاسی را دنبال می کند. چیزی که «مربع» خوانده می شود و به گونه‌ای طراحی شده است که مخاطبش را پس از ورود به رعایت ارزش های انسانی برانگیزد. به واقع همین هم است که عمومی شدن اجرایش آشوبی عجیب و غریب را باعث می شود.

 

به نظر می رسد که امسال ایده‌ی اساسی چندین فیلم مهم حاضر شده در کن تم مهاجرت اجباری است. تا امروز (که روز سوم جشنواره باشد) فیلم میشائیل هانکه که آشکارا تم مهاجرت دارد اکران نشده است. به واقع فیلم اوستلاند اولین فیلمی است که با این مضمون مشخص اکران شده است.

 

تا جایی که اطلاع داریم همه ساله هزاران مهاجر تلاش می‌کنند به طور غیرقانونی از طریق آب‌های مدیترانه به اروپا برسند. در سال‌های اخیر اما گسترش جنگ و ناامنی در خاورمیانه و شمال آفریقا، موجب افزایش قابل توجه این مهاجران شده است. این مسافرت پر خطر اما گاه به بهای جان پناهجویان تمام شده و افزایش مهاجرت غیرقانونی از طریق دریای مدیترانه موجب افزایش قابل توجه تلفات پناهجویان در آب‌های این دریا نیز شده است. بنابر اعلام سازمان بین المللی مهاجرت، تنها در سال 2014 بیش از 3 هزار پناهجو در آب‌های مدیترانه کشته یا مفقود شده‌اند. از این رو اصلاً عجیب نیست که سینمای هنری اروپا در طی چند سال گذشته علاقمند به تصویر کشیدن این وضعیت بغرنج باشد. سال گذشته مستند «آتش در دریا» از ایتالیا که مشخصاً به موضوع مهاجران می پرداخت توانست خرس طلای برلین را ببرد. امسال به نظر می رسد که این جشنواره‌ی کن است که مایل بوده به چنین ایده ای بپردازد. در هر صورت این وضعیتی هم هست که می تواند دلیل ساخته شدن فیلمی با مختصات هنری «مربع» باشد. هر چند که مربع در نهایت سینمایی تمثیلی‌ست که قصد دارد که تا سوژه‌ی ملتهبش را در لفافه‌ی طنز و هجو بیان کند. با این حال به نظر می رسد که اوستلاند همانند «فورس ماژور» اندکی در بیان منظورش دچار اغراق شده، زیرا که فیلم به گونه ای ساخته شده است که شما را به پذیرفتن قطعیت نظر فیلمساز مبنی بر شریک جرم بودن جوامع مدرن غربی در بحران خاورمیانه، وادار می کند.