معرفی 10 اثر مشهور غربی از آثار موزه‌ی هنرهای معاصر تهران (بخش اول)

 

 

ایده‌ی به نمایش گذاشتن ۳۰ اثر از مجموعه‌ی هنر غربی موزه‌ی هنرهای معاصر، همراه با ۳۰ اثر از نقاشان ایرانی موزه، در گفت‌وگوهای مجید ملانوروزی، مدیر موزه‌ و همکار برلینی او ماکس هولاین شکل گرفت.

این دو نفر پشت درهای بسته با هم رایزنی و گفت‌و‌گو کردند تا این‌که سرانجام پاییز گذشته سیاست‌مداران ایرانی و آلمانی هم آن را تأیید کردند. با فراگیر شدن این خبر، صداهای مخالف از هر گوشه‌‌ای شنیده می‌شد، امّا مسئولین هر دو کشور، مصمم به ارسال آثار بودند. این کشمکش ها ادامه داشت تا این‌که چندی پیش، پس از استعفای علی جنتی – وزیر ارشاد پیشین- رضا صالحی امیری، جایگزین او شد. صالحی امیری در نخستین اقدامش بعد از تصدی وزارت ارشاد اسلامی اعلام کرد که گنجینه‌ی هنر غربی موزه هنرهای معاصر در گالری ملی برلین و موزه ماکسی رُم به نمایش در نخواهد آمد. انجمن هنرمندان نقاش نیز از توقفِ این تور نمایشگاهی استقبال کرد. با این‌حال نقاشان ایرانی نگران این آثار هم هستند.

 

گالری ملی برلین و موزه‌ی ماکسی رُم متعهد شده بودند که در ازای نمایش گنجینه غربی موزه هنرهای معاصر، سیستم تهویه و اطفای حریق قدیمی و ناکارآمد گنجینه را ترمیم و بازسازی کنند. اما انجمن هنرمندان نقاش در دیدار و گفت‌و‌گو با علی مرادخانی، معاون هنری ارشاد اسلامی نگران بودند که طرف غربی به تعهداتش عمل نکند یا برای این آثار هم همان اتفاقی بیفتد که برای الواح هخامنشی روی داد.

 

۱۰ اثر غربی گنجینه‌ی موزه را انتخاب کرده‌ایم تا به معرفیِ کوتاهی از آن‌ها بپردازیم؛ گنجینه‌ای که غنی‌ترین آثار دوران مدرن پس از جنگ جهانی دوم را در خود دارد: از امپرسیونیست‌های اروپایی تا جریان‌های پست‌مدرنیستی آمریکایی پس از جنگ؛ یعنی سه جریان عمده‌ی هنر پست‌مدرن: پاپ، مینیمال و مفهومی. با نگاهی کلّی‌تر، آثاری از ابتدای دهه ۱۸۸۰ تا اواخر دهه ۱۹۷۰.

 

 

1. طبیعت بیجان و باسمه‌ی ژاپنی (۱۸۸۹م.)

 

– پُل گوگِن (۱۸۴۸- ۱۹۰۳م.)

– رنگ روغن روی بوم

– ۱۸۸۹م.

– ۷۳. ۹۳ سانتی‌متر

 

پیسارو در سال ۱۸۷۹م. گوگن را با اسلوب نقاشی جدید آشنا می‌کند. گوگن هنگامی که نخستین سفرش را به جزایر مارتینیک در ۱۸۸۷م. آغاز می‌کند، تحت تأثیرِ نقاشی‌های پست‌امپرسیونیستی سزان، سال‌های خلاقیّت هنری‌اش وارد دور تازه‌ای می‌شود. او به سمت هنرِ بدویْ کشیده شد و از آن به نفعِ معنا و اصالت در کار‌هایش استفاده می‌کند. جست‌و‌جوی اصالت، گوگن را در سال ۱۸۸۸م. به پُنتاوِن [در ناحیه‌ برُتانی فرانسه] می‌کشاند. این‌بار گوگن جلوه‌های رنگ در هنر امپرسیونیستی و شیوه‌ی خاص سزان در فرم را با تخت بودنِ گرافیکی هنر ژاپنی تلفیق می‌‌کند. حالا او و اِمیل بِرنار -که بیست سال جوان‌تر از اوست- سبکی را در نقاشی با عنوان «کلوآزونیسم» شکل می‌دهند. آن‌ها در حذف پرسپکتیو حتی از سزان هم فرا‌تر رفتند. زمین، راست می‌ایستد و به زمینه‌ای رنگارنگ تبدیل می‌شود. آدم‌ها، حیوانات و نباتات تقریباً بدون برجسته‌نمایی نقاشی می‌شوند. مانند کلوآزونه [می‌ناکاری] -که نام این سبک از آن گرفته شده است– خط‌های تیره، سطوح رنگی تخت و روشن را احاطه می‌کنند و بدین‌سان، تصویر را درخشان‌تر می‌نمایند. آن نگاه رازگونه و خیره به دوردستِ پیکرهای غریب، در رنگ‌بندی آهنگین و انحناهای شهوانی نقاشی‌های گوگن می‌توان آرزوی او برای اصالت، برای سازگاری با سرنوشت، و برای بهشت گمشده‌ی لذّت عمیق و ابدی را احساس کرد. گوگن درصدد دستیابی به معادل تصویری آرزوی خویش است و می‌خواهد کیفیت معنوی آن را بنمایاند. او در نامه‌ای به دوستی می‌نویسد: «هرچه مسن‌تر می‌شوم، اصرار دارم که فکر را باید از راهی جز ادبیات انقال داد.»

 

هنگامی که باسمه‌های رنگی ژاپنی در نمایشگاه جهانی پاریس عرضه شد (۱۸۶۷م.)، گوگن نخستین‌بار با اصولی برخورد کرد که در کارهای بعدی او بسیار تأثیر گذاشت. دوبُعدی بودن، کاربرد رنگ خالصْ فراغ از برجسته‌نمایی، آزادی خط، و تأثیر ویژگی‌ تزیینی این باسمه‌ها گوگن را به وجد آورد. تابلوی «طبیعت بی‌جان و باسمه‌ی ژاپنی» یکی از آثار برجسته‌ی گوگن، بعد از کندوکاو‌هایش در باسمه‌های رنگی ژاپنی است. او بر حجم پیکر‌ها تأکید می‌کند؛ قلمضربه‌های موازی و به کار بردنِ آن‌ها در میدان‌های نیروی متراکم. گوگن مرز شکل‌ها را با خط مشخّص می‌کند.

 

در حراجِ سال ۱۹۷۶م. از تابلوهای متعلق به یوزف‌ روزنسفت (از بازماندگان هولوکاست)، به پیشنهاد دیوید نش که مسئول بخش نقاشی‌های مدرن و امپرسیونیستی بنگاه ساتبیز نیویورک بود، چندین اثر به دفتر مخصوصِ فرح پهلوی پیشنهاد می‌شود، که دفتر مخصوص کلّ مجموعه را خریداری می‌کند. تابلوی «طبیعت بی‌جان و باسمه‌ی ژاپنی» یکی از این آثار است که ۱. ۴ میلیون دلار برای خرید آن پرداخت شد که در زمان خود رکورد بی‌سابقه‌ای برای تابلوهای گوگن محسوب می‌شد. دیوید نش اظهار داشته که این تابلو امروزه ۴۵ میلیون دلار ارزش دارد. مجید ملانوروزی مدیر موزه می‌گوید که مجموعه‌داران ژاپنی برای این نقاشی، چک سفید پیشنهاد کرده‌اند.