گزارشی از وضعیت اصالت نسخه قدیمی‌تر مونالیزا؛ هم‌چنان مرموز و شگفت انگیز

 

نقاشی مونالیزا بالای شومینه آپارتمانی در لندن در دهه ۱۹۶۰ میلادی. آیا حقیقت دارد که این نقاشی نه تنها اثر واقعی لئوناردو داویچی است بلکه حتی از نسخه معروف موزه لوور پاریس هم قدیمی‌تر است؟ عده‌ای معتقدند این ادعا حقیقت دارد و حالا بعد از ۵۰ سال، درباره مالکیت و مستندات در مورد نقاش واقعی آن، جدال سختی درگرفته است. آیا این مونالیزا اصل است؟ صاحبان واقعی آن چه کسانی هستند؟ و آیا واقعا پرتره‌ای که در مرکز این داستان جنایی داوینچی قرار دارد، صدها میلیون دلار ارزش دارد؟ در این گزارش با خواندن نظرات مختلف موافقان و مخالفان به این سوالات پاسخ خواهیم داد.

مونالیزای دوم از کجا آمده؟
در سال ۲۰۱۲ میلادی، سازمانی به نام بنیاد مونالیزا با تبلیغات و سرو صدای زیاد آنچه ادعا می‌کرد مونالیزای دومی است که لئوناردو داوینچی کشیده است را به جهان معرفی کرد. از آنجا که مونالیزا به نوعی معروف‌ترین نقاشی جهان و نقاش آن داوینچی یکی از بزرگترین هنرمندان تاریخ است، این رونمایی می‌توانست جهان هنر را کاملا زیر و رو کند. بنیاد مونالیزا مجموعه مدارک و اسنادی را آشکار کرد تا ادعای خود را - که نقاشی رونمایی شده دومین نقاشی از مونالیزا است و پیش از این پیدا نشده بود، تایید کند. اما این بنیاد به طرز سوال برانگیزی، ادعا می‌کند که صاحب این نسخه از نقاشی نیست.

به ادعای بنیاد، نقاشی متعلق به یک کنسرسیوم بین‌المللی است که نامش را فاش نمی‌کند. وقتی از آن‌ها در این باره توضیح بیشتری خواسته شد، جوئل فیلدمن، مسئول دفتر بنیاد پاسخ داد:" بنیاد، بنا به اساسنامه و در راستای اجرای تعهداتش مجاز نیست درباره کنسرسیوم صاحب اثر ابراز نظر کند."

اندرو و کرن گیلبرت در خانه‌شان در جنوب لندن ، حکایت دیگری دارند. آنها ادعا می‌کنند صاحب ۲۵ درصد این پرتره هستند. آنها با بنیاد مونالیزا بعد از آنکه در سال ۲۰۱۲ ادعای پرتره دوم را کردند، تماس گرفتند. به گفته آنها:" بنیاد هیچ چیز درباره ما نمی‌دانست، آنها صاحب اثر نبودند و سعی کردند ما را از سر خودشان باز کنند.چون ما نمی‌توانستیم بفهمیم چه کسی صاحب نقاشی است و کسی هم به ما چیزی نمی‌گفت، نمی‌دانستیم از کجا و چه مسیری می‌توانیم مساله را پیگیری کنیم."

این هفته پیشرفت‌های مهمی به دست آمده که گیلبرت‌ها را در اثبات ادعایشان امیدوار کرده است. اما ادعا در مورد چه چیزی؟ آیا ممکن است یک پرتره بی‌نهایت گران قیمت لئوناردو داوینچی ناگهان بعد از این همه سال از جایی سر بر آورده باشد؟


در کمال ناباوری، این اتفاق دقیقا پیش از این درباره اثری به نام سالواتور موندی یا منجی جهان هم رخ داده است. این اثر که در سال ۱۹۵۸ به قیمت ۴۵ پوند فروخته شد، دو سال پیش به شکل حیرت انگیز ۴۵۰ میلیون دلار ( ۳۷۵ میلیون پوند) توسط مشتری بی نامی در یک حراجی خریده شد. تنها تفاوت این است در این مورد اصالت اثر توسط تیمی بین‌المللی از متخصصان تایید شده بود. آیا نقاشی حاضر که از آن به عنوان مونالیزای اولیه نام برده می‌شود هم ممکن است همان مسیر را طی کند؟

پروفسور ژان پیر ایسبوتس از سنتا مونیکای کالیفرنیا می‌گوید:"من هم مشکوک و هم کنجکاو شده بودم." او به دعوت بنیاد با پروازی به سوییس رفت تا نقاشی را از نزدیک ببیند.او ادامه می‌دهد:"وارد زیرزمین شدم. بسیار سرد بود. حدودا دو ساعت با نقاشی بودم. اما از همان دقیقه پنجم می‌دانستم این کار حتما باید اثر لئوناردو باشد."

اما این فقط ظاهر نقاشی نبود که این محقق دانشگاهی دانشگاه فیلدینگ از کالیفرنیا را قانع کرد که نقاشی اصل است. به گفته او مدارک و نشانه‌های تاریخی هم این واقعیت را ثابت می‌کنند. رجیو واساری که در قرن شانزدهم بیوگرافی لئوناردو را نوشته است به وضوح تعریف می‌کند که لئوناردو چهار سال روی پرتره مونالیزا کار کرد و در بعد ناتمام رهایش کرد." این با ظاهر مونالیزای قدیمی‌تر که پس زمینه کامل نشده‌تری نسبت به نسخه در حال نمایش در موزه لوور دارد ، جور در می‌آید. پروفسور ایسبوتس می‌گوید شواهد تاریخی در ضمن اشاره دارند که لئوناردو مونالیزا را برای دو مشتری نقاشی می‌کرد و همین احتمال اینکه که دو نسخه موجود از پرتره متعلق به هر کدام از این سفارش باشد را بالا می‌برد.

 

او اضافه می‌کند آزمایش‌های علمی هم ادعای اصل بودن نقاشی را تایید می‌کنند."

آزمایش‌های علمی به ما می‌گویند که:

۱- نقاشی متعلق به زمانی در اوایل قرن ۱۶ است.

۲- ترکیب بندی این اثر قطعا کار لئوناردو است چون نوع نسبت بندی و قاب بندی آن کاملا شبیه نسخه موزه لوور است.

۳- هیستوگرام ( نمودار دیجیتال رنگ‌های به کار رفته در نقاشی) نشان می‌دهد که نوع ضربه قلم و شکل به کار گیری رنگ در هر دو اثر کاملا مشابه است."

اما همه با این نظر موافق نیستند.

" یک تکه آشغال است"
مارتین کمپ، پروفسور بازنشسته تاریخ هنر دانشگاه آکسفورد می‌گوید:" این نوشته به دلایل زیادی اعتبار ندارد. هیچکدام از این دلایل به اندازه کافی جدی نیست که تصور کنیم این نقاشی، کار خود لئوناردو است". به گفته او دلیل اینکه جورجیو واساری تصور می‌کرد مونالیزا ناتمام رها شده این است که اطلاعات او تنها محدود به زمانی است لئوناردو ساکن فلورانس است و نقاشی احتمالا پس از آنکه لئوناردو فلورانس را ترک کرد ، کامل شده است. او همچنین مخالف این ادعاست که شواهد تاریخی گواهی می‌دهند که دو مونالیزا نقاشی شده است.

در عوض پروفسور کمپ می‌گوید احتمالا لئوناردو پرتره را هیچ وقت به مشتری اصلی‌اش تحویل نداده است "و بعد نفر دومی پیدا شده است که به لئوناردو گفته است اگر این نقاشی را تمام کنی، من آن را از تو می‌خرم، هر طور که باشد." و درباره شواهد علمی، پروفسور کمپ می‌گوید اطلاعاتی که توسط بنیاد مونالیزا ارائه شده جای انعطاف زیادی دارد. یعنی در حالی که احتمال اینکه یک مونالیزای قدیمی‌تر ممکن است کار لئوناردو باشد را رد نمی‌کند اما این ادعا را به قطعیت ثابت نمی‌کند.

 

او البته اضافه می‌کند که " آزمایش‌هایی که با مادون قرمز و دیگر شیوه‌ها انجام شده‌اند نشان می‌دهند که نقاشی موجود در موزه لوور در طول زمان تحول و تکامل پیدا کرده است. همانطور که تمام نقاشی‌های او چنین روندی داشته‌اند. بررسی های انجام شده با مادون قرمز روی مدونای ایسلورت (که با نام مونای اولیه هم شناخته می‌شود) شباهت مو به موی یکسانی را نشان می‌دهد. دقیقا مانند طراحی‌ای که وقتی کاری را کپی می‌کنید قابل تشخیص است و با نوع طراحی خلق یک کار جدید فرق دارد."

پروفسور ایس بوتس با نظرات پروفسور کمپ به شدت مخالف است خصوصا به این دلیل که " مارتین هیچوقت این نقاشی را از نزدیک ندیده است. دیوید و جوئل فلدمن (از بنیاد مونالیزا) از این جهت در موضع قدرت قرار دارند و ادعای آنها مشروعیت پیدا می‌کند."

پروفسور در جواب می‌گوید :" این دغل بازی های قدیمی که شما حتما باید بروید و خود نقاشی را ببینید، حتی اگر یک تکه آشغال باشد، امروزه دیگر دلیل کافی نیست مخصوصا با شیوه‌های مدرن اسکن تصویرها. بعضی از تصاویر کیفیت بالای دیجیتال، جزییات خیلی بیشتری از آنچه در خود نقاشی حتی با کمک یک ذره بین می‌شود دید را نشان می‌دهند."

شواهد در حال تغییر
متخصصان ممکن است با هم در مورد شواهد مخالفت کنند اما آیا همه مدارک و مستندات با شفافیت کامل ارائه شد‌ه‌اند؟ بی‌بی‌سی توانسته است بخش‌هایی از نسخه قبل از چاپ کتابی نوشته چندین کارشناس و با انتخاب و ویرایش پروفسور ایس بوتس درباره مونالیزای قدیمی‌تر را با عنوان " مونالیزای لئوناردو داوینچی: نظرگاه هایی جدید" ببیند.

یکی از نویسندگان کتاب ادعا می‌کند در نسخه نهایی و چاپ شده کتاب ، ظاهرا بخش‌هایی از نوشته‌های او حذف شده‌اند. او معتقد است بخش های حذف شده، بخش‌هایی هستند که چندان در جهت تئوری که می‌گوید مونالیزای قدیمی‌تر اثر لئوناردو است، نیستند.

پروفسور ایسبوتس این ادعا را رد می‌کند: "من قطعا بخش‌هایی را حذف و ویرایش کرده‌ام چون ویراستار این کتاب هستم. در بعضی موارد پاراگراف‌هایی وجود داشتند که از جهت آکادمیک قابل دفاع نبودند. من می‌خواستم به موضوع اصلی کتاب دست نخورد ولی قطعا هیچ مطلبی را به صرف مخالفت با اصل موضوع کتاب حذف نکرده‌ام. فقط دو تا از فصل‌های کتاب بیش از حد طولانی بودند." او پس از مدتی بعد از آنکه بی‌بی‌سی با نویسندگان تماس گرفت تا ببیند کدام بخش‌های نوشته هایشان را مشکل دار دانسته، ایمیلی زد که طبق آن: "ما همچنان مشغول کار روی نسخه نهایی کتاب هستیم و در نسخه جدید جلد گالینگور کتاب که در حال آماده سازی است می توانیم مقداری اصلاحات انجام دهیم."

یکی از سوال‌هایی که طرفداران تئوری "مونالیزای قدیمی‌تراثر لئوناردو است" باید برایش توضیحی پیدا کنند این است که این نقاشی از کجا پیدا شده است. این نسخه از نقاشی ناگهان در سال ۱۹۱۳ وقتی هیو بلیکر آن را از یک خانه اشرافی در سامرست خرید ، وارد بازار شد.

پروفسور رابرت میریک از دانشگاه ابرسویت که زندگی این دلال هنری را مطالعه می‌کند می گوید:" بلیکر مطمئن بود به اثر مهمی دست پیدا کرده." او با اینکه با موفقیت اصالت آثاری از نقاشان مشهوری چون روبن ، ولاسکوئز، الگرکو، مانه ، کنستابل و ترنر را ثابت کرده بود، معاملات شغلی‌اش چندان موفقیت آمیز نبودند و عاقبت نتوانست مونالیزایش را بفروشد."

پروفسور میریک درباره این دلال هنری که در اواخر عمرش به وضوح در شرایط مالی بدی قرار داشت می‌گوید:"مسیر حرفه‌ای او، با وجود تمام تلاشی که می‌کرد، مجموعه ای از شکست‌های پشت سر هم بود."

شرلوک هلمز دنیای هنر

بعد از مرگ بلیکر ، نقاشی به دست دلال هنری پر شر و شوری به نام هنری پولیتزر افتاد که معتقد بود مونالیزا قدیمی‌تر به مراتب از نسخه مشابه و پرآوازه تر لورر تاثیر گذارتر است. اما پولیتزر برای اینکه به جهان ثابت کند این نقاشی و دیگری، هر دو اثر داوینچی هستند نیاز به کمک داشت.


اندرو گیلبرت می‌گوید: " کم کم داشت تمام پولش را برای تبلیغ این نقاشی اثبات اینکه اثر اصل لئوناردو داوینچی است از دست می‌داد." خانواده او پولیتزر را می‌شناختند و از او نقاشی می‌خریدند و گاهی هم نقاشی‌هایی به او می‌فروختند.

آنها مدارکی به بی‌بی‌سی نشان داده‌اند که طبق آنها، خانواده گیلبرت در ۱۹۶۴، ۲۵ درصد از سهم نقاشی را خریده است. حدود یک دهه بعد، پولیتزر نقاشی را در صندوق امانت بانکی در سوئیس گذاشت و پس از مرگش در سال ۲۰۰۸ این اثر به دست یک کنسرسیوم بین‌المللی افتاد. بنیاد مونالیزا با قطعیت با ادعا خانواده گیلبرت مخالفت می‌کند و رییس بنیاد در ماه جولای به رسانه‌ها گفت ادعای آنها بی‌اساس و بدون مدرک و پشتوانه است. اما گیلبرت‌ها بر ادعای خود پافشاری می‌کنند و برای همین به سراغ کسی رفته‌اند که "شرلوک هولمز" دنیای هنر شناخته می‌شود. کریستوفر مارینلو، رئیس و موسس شرکت بین‌المللی بازیافت هنر می‌گوید شخصا با اینکه چنین لقبی گرفته است مشکلی ندارد.  این سال‌ها توانسته‌ایم آثار هنری به ارزش در مجموع ۵۱۰ میلیون دلار (۴۰۰ میلیون پوند ) را پیدا کنیم. ما هنوز هم در موارد خاص و بسیار پیچیده دنیای هنر مشغول کار جستجو هستیم و به این موقعیت افتخار می‌کنیم."

اما او درباره ادعای اینکه این اثر ممکن است کار داوینچی باشد چه فکر می‌کند؟ او جواب می‌دهد: " راستش این جنبه‌اش برای من اهمیتی ندارد. تا جایی که به من مربوط است، مشتری من مدرکی مبنی بر خرید این نقاشی دارد. حالا هر چه که باشد."

به لطف کمک آقای مارینلو است که خانواده گیلبرت - که می‌گویند خودشان هم مطمئن نیستند نقاشی اثراصل داوینچی باشد - توانستند یک شکایت قانونی بر علیه بنیاد مونالیزا به دادگاهی در ایتالیا ببرند.آن هم در زمانی که نقاشی در نمایشگاهی در فلورانس در حال نمایش بود.