قصه‎ی آقا یوسف – قصه‎ی رنگ ها

با دیدن فیلم آقا یوسف ساخته‎ی دکتر علی رفیعی موارد بسیاری را می‎توان از ذهن گذراند و یا خود را در قسمت‎های مختلف این فیلم در تقابل با نسل‎های مختلف و روابط انسان‎ها گذاشت.

داستان فیلم در چارچوب خانواده می‎گذرد و ما با قصه‎ای بین پدر و دختر جوانش روبرو هستیم. شخصیت‎های آشنا و در نوع خود قابل توجه. پدر و دختری که به شدت به هم علاقه‎مندند و دختر که بواسطه‎ی سن و سالش فرد دیگری را وارد زندگی خود می‎کند و...

قصه و فیلم آقا یوسف مخاطب خود را در گیر تفکر و تعمق می‎کند. این فیلم را مانند فیلم دیگر این کارگردان – ماهی‎ها عاشق می‎شوند – می‎توان از زاویه‎ی مهم دیگری بررسی کرد که آن «رنگ» است. رنگ همان است  که در زندگی و جامعه‎ی ایران کم رنگ است. شاید در برخورد با فیلم‎های رفیعی علاوه بر حس شیرین خانواده با غذا روبرو شویم که نشان دهنده‎ی رونق زندگی در یک خانه است و پس از آن مساله‎ی رنگ اهمیت می‎یابد که شاید این اتفاق کمتر در فیلم‎های دیگر دیده شود.

فضای خانه‎ی آقا یوسف با رنگ درگیر است‚ دخترش با لباس‎های رنگی و با کنتراست‎های مختلف رنگی در صحنه‎ها حاضر می‎شود ‚ هنگام درست کردن غذا مواد اصلی غذاها تمیز و با رنگ های زنده، به عبارتی در خلوص خود ارائه می‎شوند. ظرف‎های رنگین و آبی، هویج نارنجی، قرمز گوجه فرنگی، سبز کرفس و .... این‎گونه صحنه‎ها را در آشپزخانه‎ی رستوران خانگی شمال ایران در فیلم ماهی‎ها عاشق می‎شوند را نیز شاهد بوده‎ایم.

رنگ‎ها در فیلم آقا یوسف در کنتراست‎های مختلف رنگی‎شان خود را به نمایش می‎گذارند . رنگ‎های اصلی یا درجه یک؛ قرمز، آبی، زرد و رنگ‎های فرعی یا درجه دو؛ سبز، نارنجی، بنفش و یا درجات مختلف رنگی تنالیته‎ها، رنگ‎های هم‎خانواده، سرد یا گرم در فیلم به نمایش گذاشته می‎شود. جایی که دختر لباس آبی می‎پوشد در قبال سرد بودن آبی گل سینه‎ی قرمز می زند و یا کفش قرمزش را در کیفش می گذارد.

آقا یوسف فیلمی است که علاوه بر نمایش گفتاری، رفتاری و بازی برای خانواده به حضور رنگ‎ها هم اشاره می‎کند. خانواده ها و فضای زندگی شان دارای رنگ های مختلفی است؛ اما آنچه اهمیت دارد کادر رنگ‎پردازی در فیلم است که به بازیگران اصلی فیلم بیشتر برمی‎گردد.

جایی که دختر و دوستش پنهانی به خانه‎ی همسایه می‎روند تا ببینند پدر نان را برای چه کسی می‎برد، اگر چه با صحنه‎ی تلخی روبرو می‎شوند اما این دو ناظر از پشت پرده‎ای آبی که پر از تکه دوزی‎های رنگی پر کنتراست و گرم  است، نظاره می‎کنند. پرده‎ای که با کنتراست رنگ‎های سرد و گرم روبرو است. پرده‎ای که زمینه‎ی آبی دارد و آرامش را بیان می‎کند و تکه دوزی‎هایش که در کنتراست با آبی است به معناسازی می‎پردازد و در بیننده ایجاد هیجان می کند.

در شکل گیری هر گونه تصویر پس از جایگیری عناصر و عوامل بصری در یک ترکیب مناسب نباید کنتراست را فراموش کرد. چرا که کنتراست به اثر معنا و مفهوم می بخشد. دکتر علی رفیعی همگام با فیلمش با کنتراست های رنگی‚ نوعی دیگر از تصویر سینمایی را به مخاطب خود نشان می دهد .

رنگ ها در جایگاه معرفی خودشان  در هرگونه  تصویر می توانند گاه در چهره ی واقعی خود ارایه شوند مانند رنگ های فصل پاییز یا رنگ یک خانه ی مخروبه و یا در حالت نمادین ارائه شوند مانند رنگ بنفش و سیاه برای لباس یک جادوگر و رنگ های روشن و شفاف برای یک فرشته و یا می توانند در حالت های ترکیبی به صورت کاربردی ارائه شوند.

نکته ی قابل توجه این است که گزیدن رنگ های مناسب و در کل رنگ چیزی فراتر از پسند شخصی است. ضمن اینکه آشنا شدن با رنگ هایی که در کنار هم متناسب به نظر می رسند نه فقط هنر بلکه یک علم است و همانطور که گفته شد از قوانین ویژه ایی پیروی می کند. هماهنگی در رنگ و دلنشین شدن ترکیب آن مانند هماهنگی در نت های موسیقی است و این موردی است که در این دو فیلم دکتر علی رفیعی خصوصا آقا یوسف دیده می‎شود.

این‎گونه می‎توان گفت که حضور  رنگ در فیلم آقا یوسف بخشی از شناسنامه‎ی فیلم است و دکتر علی رفیعی آن را در جهت معرفی و نشان دادن حالتی خاص به مخاطب خود به کار می‎گیرد. او در تعاملات پدر و دختر خانه و بیرون خانه از ترکیب‎ها و توصیفات رنگی به گونه‎ای استفاده می‎کند که تاثیرش بر بیننده درست مانند تاثیری باشد که خریداری به ویترین مغازه‎ای ی نگاه کند و تاثیر گیرد و یا مخاطبی که در بین کتاب‎های یک کتابفرشی می‎چرخد و دست به انتخاب می‎زند. به عنوان مثال همان‎طور که گفته شد در خانه‎ی پیرزن و پیرمرد وجود چنین پرده‎ای نشان از جریان زندگی دارد.

همان‎طور که یوهانس ایتن رنگ‎شناس و نظریه‎پرداز آلمانی معتقد است: «رنگ خود زندگی است.» رفیعی هم در حفظ چارچوب‎های زندگی، خانواده و روابط افراد و شخصیت‎هایی که دارد، ماهرانه و به موازات تمامی ارکان اصلی فیلمش به این مهم می‎پردازد . به گونه‎ای که مخاطب به زیبایی احساس رنگ را از فیلم می‎گیرد و درست همان‎گونه که حلاوت عرضه‎ی غذا ها و حوصله‎ی پختن غذا -که بخش مهمی از فرهنگ ایرانی و خانواده‎های ایرانی است- را حس می‎کند.

دکتر رفیعی با ترکیب‎های رنگی در تصاویر فیلمش بار دیگر به ما یاد آور می‎شود که ما در این جامعه‎ی کم رنگ  و یا برخی اوقات بی‎رنگ، می‎توانیم نگاهی رنگی داشته باشیم و آن را در نوع پوشش، لوازم منزل، اتومبیل و بسیاری دیگر به زندگی خود وارد کنیم و یادمان نرود که بواسطه‎ی فرهنگ و تمدن غنی چند هزار ساله از قدیمی‎ترین آثار بدست آمده ما شاهد حضور رنگ در جای جای هنر و تمدن خود بوده‎ایم.

آقا یوسف نه تنها قصه‎ی مردی است که در مقابل دختر، پسر، عروس، نوه، دوست و دیگر افراد جامعه با شرایط خاص خود روبرو است؛ قصه‎ی زندگی آدم‎هایی است که گاه رنگ در زندگیشان نیست مانند خانواده‎ی پیرمرد مریض و پسر و عروسش و یا آدم‎هایی که رنگ آن‎ها را احاطه کرده است از جمله خانواده‎های ثروتمند و پر سرو صدایی که ظرف‎های باقی مانده‎ی غذاهای شب مهمانی‎شان هم بیانگر این مطلب است، آدم‎های پر کنتراست جامعه و رنگ‎هایشان  و بنا به نظر همان رنگ‎شناس آلمانی در رابطه با رنگ می‎توان گفت که؛ «قصه‎ی آقا یوسف همان قصه‎ی زندگی است.»