گرافیتی در خیزش اعتراضی بحرین، هنر گرافیتی معاصر بحرین، به مثابۀ رسانۀ ساختاری اعتراضی در دستان جوانان بحرین

اصطلاح گرافیتی  مشتق از واژه یونانی گرافیاتو  به معنای خراشیدن است و معنای عام آن، هرگونه نوشتن و نقش‌اندازی کردن به‌وسیله خراشیدن است که قدیمی‌ترین نوع آن در مصر و یونان باستان یافت می‌شود (لغت‌نامه آکسفورد 2011).

اما آنچه که امروزه به هنر گرافیتی مشهور است، در واقع تصویر کردن نقش، اشکال، حروف و کلمات بر روی دیوار و مکان‌های عمومی شهری است؛ از این رو به هنر خیابانی نیز مشهور شده است. تاریخ این هنر در دوره معاصر، به اوایل قرن بیستم (سال 1920) و دیوارنگاره‌های مترو نیویورک برمی‌گردد که به شدت تنیده با فرهنگ هیپ هاپ بود. هنر گرافیتی - البته اگر بتوان در میان مناقشات زیباشناسانه هنری، گرافیتی را جزو هنرها به شمارآورد- علاوه بر رویکردهای رضایت‌مند همچون سرگرمی جوانان، سفارش اربابان اماکن عمومی، ثبت یادگاری، حمایت و دفاع، تبلیغات و تزیینات دکوراتیو، غالباً تبدیل به رسانه‌ای برای باز نمود رفتارهای گروه‌های اعتراضی در جوامع مختلف شده است.

اجرای گرافیتی بر دیوارهای شهر در اغلب جوامع، جرم به شمار می‌رود و هنرمندان آن تحت تعقیب قانون هستند؛ به همین دلیل بیشتر آنها با اسامی مستعار و شبانه آثار خود را خلق می‌کنند؛ این نوع از هنر گرافیتی که به تخریب اموال عمومی منجر می‌شود به وندالیسم  مشهور است (لغت‌نامه آکسفورد2011). از هنرمندان معروف گرافیتی می‌توان از بَنکسی نام برد که بیشترین فعالیت خود را در انگلستان و در حوزۀ اعتراضات سیاسی انجام می‌دهد. ( Holzwarth, 2009 :40)

با ذکر این مقدمه، به هنر گرافیتی در یکی از کشورهای حوزه خلیج فارس می‌پردازیم که در سال‌های اخیر بسیار دستخوش خیزش‌های اعتراضی مردمی بر علیه حکومت مرکزی قرار گرفته است. بحرین جزو کشورهایی است که مذهب اکثریت جمعیتش شیعه است، در حالی که حاکمان سنی بر آنان حکومت می‌کنند و این اختلاف عقیدتی و نادیده گرفتن رأی اکثریت مردم در اداره امور، منجر به تحرکات اعتراضی شده است؛ که در سال 2011 به اوج خود رسید و تا کنون نیز ادامه دارد. یکی از این اعتراضات، در پی برگزاری مسابقات اتومبیل‌رانی فرمول یک در سال 2014 (تصویر بالا) بود.

 

در ادامه این اعتراضات، خیل عظیمی از گرافیتی‌ها بر در و دیوار بحرین نقش بست و شعارهایی که به وسیله اسپری رنگ و یا حتی در کنار نقاشی‌هایی از اتومبیل‌های مسابقه نوشته شده بود: «آیا بر خون شهدای ما مسابقه می‌دهید؟» (تصویر دوم)

 

در یک گرافیتی دیگر که در روستای باربار  کشیده شده است، هنرمند خواهان تحریم و بایکوت کردن مسابقات فرمول یک و آزادی روستا شده است. (تصویر سوم) روستای باربار در 24 کیلومتری شهر منامه، پایتخت بحرین قرار دارد و بیشتر اعتراضات مردمی از این روستانشین صورت می‌گرفت. یکی از رهبران گروه‌های فعال بحرین در مصاحبه با روزنامه تلگراف می‌گوید: اغلب مردم بحرین احساس می‌کنند که هیچ صدایی ندارند و در مسابقات فرمول یک، نیز هیچ سهمی ندارند و در واقع این مسابقات را مختص ثروتمندان و افراد مرفه جامعه می‌دانند. وی همچنین اشاره می‌کند که دولت از ورود حداقل 225 روزنامه‌نگار برای پوشش خبری این اعتراضات جلوگیری کرده است. (Brown, 2013: Telegraph)

 

بعضی از گرافیتی‌ها نیز لوگوی مسابقات فرمولِ یک را به چالش کشیده و حرف «F» را به صورت اسلحه‌ای طراحی کرده‌اند که برای سرکوب معترضان استفاده می‌شود. (تصویر 4)

 

 

گونه‌ای دیگر از گرافیتی‌ها هم به شخصیت‌های سیاسی که بعضاً در زندان به سر می‌برند اشاره می‌کنند؛ از جمله تصویر «عبدالهادي عبدالله حبيل الخواجه» فعال حقوق بشر بحرینی- دانمارکی، که بنیانگذار مرکز حقوق بشر بحرین  است. وی در حال حاضر در زندان به سر می‌برد و تصویر او بر قلب نقشه بحرین به صورت گرافیتی نقش شده است. (تصویر 5)

در مجموع آنچه که از دیوارنگاره‌های بحرین برمی‌آید، چه از لحاظ فرم و چه از لحاظ محتوا، کاملاً با ساختارهای اعتراضی انجام شده است و می‌توان گفت، گرافیتی در بحرین به مثابۀ رسانه‌ای در دستان جوانان بحرین درآمده است تا بتوانند از این طریق خواسته خود را به دنیا اعلام کنند.

---

 

* نویسنده: محمدرضا شیروانی عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان

منابع:

The Archival Research Catalog (ARC) of the National Archives and Records Administration (NARA) of the United States of America (US).
Holzwarth, Hans W. (2009). 100 Contemporary Artists A-Z (Taschen's 25th anniversary special ed.). Köln: Taschen. p. 40.
Staff writer (10 May 2011). "Another Bahraini Crime: Rights Activist's Jawbones Smashed Under Torture". Al-Manar. Retrieved 11 July 2011.

http://passion-explorers.com/fr/egypte-kom-ombo-le-temple-de-sobek-et-haroeris/
http://www.banksy.co.uk/out.asp
http://www.presstv.com/Detail/2015/04/11/405671/Bahrainis-stage-rallies-against-F1-race
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bahrain_uprising_graffiti_in_Barbar_(11).JPG
http://www.telegraph.co.uk/sport/motorsport/formulaone/9999322/Violence-and-accusations-of-civil-rights-abuses-scar-the-build-up-to-Formula-Ones-Bahrain-GP.html

فهرست تصاویر:
تصویر 1 – خیزش های مردمی به برگزاری مسابقات اتومبیل رانی فرمول 1 بحرین. (خبرگذاری پرس تی وی)
تصویر 2- گرافیتی اعتراضی بر مسابقات فرمول یک بحرین، عبارت: «آیا بر خون شهدای ما مسابقه می‌دهید؟» (درگاه ویکی مدیا)
تصویر 3- گرافیتی اعتراضی بر مسابقات فرمول یک بحرین. (درگاه ویکی مدیا)
تصویر 4- لوگوی مسابقات فرمول یک (https://www.johnsonbanks.co.uk/thoughts/brief-thought-on-bahrain)
تصویر 5- «عبدالهادي عبدالله حبيل الخواجه»، فعال حقوق بشر بحرینی- دانمارکی، بنیانگذار مرکز حقوق بشر بحرین (درگاه ویکی مدیا)