بهترین استفاده از آینه در تاریخ سینما، قسمت اول

آینه در رویکردهای مختلف روانکاوی، نشانه‌شناسی، فلسفه و زیبایی‌شناسی مفاهیم مختلفی را به همراه دارد. انسان در مقابل آینه بازتابی از خود را مشاهده می‌کند و آن‌چیزی که پیش‌رویش قرار می‌گیرد نه خود بلکه بازنمایی از اوست. حال سینما نیز بازنمایی امر واقع به شمار می‌رود و آینه می‌تواند در سکانس‌هایی از فیلم‌ها عملکرد پیچیده‌ای پیدا کند. از راننده تاکسی اسکورسیزی تا شب‌های عیاشی ساخته پل توماس اندرسون که به گاو خشمگین اسکورسیزی ارجاع می‌دهد مروری بر بیست فیلم در چهار یادداشت خواهیم داشت.

شماره 20 – شب‌های عیاشی Boogie Nights | 1997
سکانس پایانی «گاو خشمگین» ساخته مارتین اسکورسیزی ارجاعی به فیلم دیگر یعنی «در بارانداز» ساخته الیا کازان است و سکانسی از «شب‌های عیاشی» نیز تجلیلی از «گاو خشمگین» اسکورسیزی است.

اندرسون هیچ‌گاه علاقه‌اش به اسکورسیزی و آلتمن را پنهان نکرده است. او بر اساس همین الهام از این دو فیلمساز، سبک و جهان فیلم‌هایش را می‌سازد. در سکانسی از «شب‌های عیاشی» او ارجاع فوق العاده‌ای به استادش می‌دهد. طوری که جزییات خاصی را در بافت فیلم به وجود آورده است.

دیارک دیگلر که مدتی ستاره پور*نو  (با بازی مارک والبرگ) شده است جلوی آینه نشسته و همچون جیک لاموتا (با بازی رابرت دنیرو) در گاو خشمگین دیالوگ‌های مشابهی می‌گوید. شاید توجه مخاطب جدی کمی به فیلم اسکورسیزی معطوف شود اما این سکانس به همان اندازه موثر است.

 

شماره 19- سه زن 3 Women | 1977
فیلم 1977 رابرت آلتمن داستان و سرنوشت سه زن مختلف را روایت می‌کند: میلی (شلی دووال) یک زن جوان پرشور و اشتیاق، پینکی (سیسی اسپیک) زن جوانی با ظاهری کودکانه و ویلی (جانیز رول) یک هنرمند عجیب.

در سبک برگمان، آلتمن زنان قصه خود را در پیشگاه آینه طوری به تصویر می‌کشد که به ابهام و دوگانگی شخصیت آن‌ها می‌افزاید. خصوصیات آن‌ها به خصوص میلی و پینکی طوری تغییر می‌کنند که گویی هر یک به دیگری در حال تبدیل شدن و یکی شدن هستند.

شخصیت‌ها در کش‌مکشی سعی دارند تجسمی از یک زن قوی در «پرسونا» باشند اما در انجام آن شکست می‌خورند. فضای فیلم رویاگونه و روانکاونه تصویر شده است؛ هر سه زن به وضوح از اثر برگمان الهام گرفته شده‌اند و ابعاد مختلف دیگری را نیز در تاریخ سینما برجای می‌گذارند چنان‌چه دیوید لینچ این ادعا را در «جاده مالهالند» ثابت می‌کند.

 

شماره 18- تعطیلات تابستانی Summer Interlude | 1951
تعطیلات تابستانی جزء اولین فیلم‌های برگمان به شمار می‌رود که بیش از 60 فیلم در کارنامه‌اش وجود دارد و البته به عنوان اولین فیلمی شناخته می‌شود که آوای هنری برگمان و سبک سینمایی او را به جهان شناساند.

با این وجود که این فیلم سبک کاری برگمان را مشخص می‌کند حضور آینه‌ها نیز در آن تصادفی نیستند. آینه‌ها در فیلم به طور برجسته‌ای حضور دارند. آن‌ها اغلب پیش روی ماری قرار دارند و بینش او را مشخص می‌کنند و بازتاب دهنده افکار او هستند. به خصوص آینه‌ها در سکانس گفت‌وگوی ماری و استاد باله‌اش بسیار چشم نواز هستند.

 

شماره 17- مرگ شب Death of Night | 1945
مرگ شب یک فیلم ترسناک بریتانیایی به شمار می‌رود که یکی از چند فیلم ژانر وحشتی بود که در بریتانیا تولید شدند و کاملا موفق بود. این فیلم همچنان از فیلم‌های کلاسیک ژانر به شمار می‌رود.

این فیلم یک داستان مرکزی را دنبال می‌کند که در چهار اپیزود گسترش می‌یابد. در مرکز قصه مردی حضور دارد که گروهی از مردم را می‌شناسد و این عمل او از رویاهایش است. اپیزود آینه جن‌زده شاید مشهورترین و ترسناکترین اپیزود آن باشد که توسط رابرت هَمِر کارگردانی شده و لحظاتی از آن هستند که استادانه دیگر اپیزودها را در کنار هم قرار می‌دهد.

 

شماره 16- آینه The Mirror | 1975
آندری تارکوفسکی در اواسط فیلمبرداری تصمیم گرفت نام چهارمین فیلمش را آینه بگذارد درست زمانی که سراسر صحنه را آینه فرا گرفته بود. آینه‌ها در کل فیلم حضور دارند شاید این برجستگی در فیلم‌های دیگرش نباشد اما به یک سبک نیز تبدیل شد.

فیلم بر روی خاطرات ناخوشایندی از یک مرد بنا شده و فضای رویاگونه آن ادای دینی به برگمان است، در مقام فیلمی با عنوان آینه شاید این غیر قابل اجتناب بود.

فیلم دارای فضای آرام و برداشت‌های طولانی همان‌طور که سبک تارکوفسکی با آن شناخته می‎شود، است. شاید آینه نسبت به استاکر و سولاریس کمتر برای مخاطبان شناخته شده باشد اما می‌توان آن را یکی از شاهکارهای تاریخ سینما قلمداد کرد که طرفداران زیادی دارد و در میان منتقدان محبوب است.