به مناسبت تولد کاراواجو؛ نقاشِ شک و ایمان

مهمترين ابداع کاراواجو در نورپردازی بود. نور به صورت اریب بر فیگورها می‌تابد، نه برای آن که آنها را بنماید، بلکه برای آن که از دینامیسم درونی آنها رمزگشایی کند. کاراواجو به مضامین سنتی نقاشی کلاسیک با دیدی تازه نگاه کرد. هر کار او آلیاژی از عناصر زمینی و قدسی است. دستمایه کارها بیشتر همان قالب‌ها و الگوهای دینی یا اسطوره‌ایست، اما تار و پود آنها در دنیای خاکی بافته شده است.

رئالیسم کاراواجو نیز در همین زمینه دوگانه به عمل آمده است. در دورانی که تنها اوليا و قديسين يا حداکثر نجبا و اشراف به بوم نقاشی راه داشتند، نقاش امکان نداشت مردم عادی را به تابلوی نقاشی بکشاند، اما کاراواجو به شگردی تازه دست زد: او اوليا را در هیات مردم عادی نشان داد. می‌بينيم که مريم او مادری خسته و ستمزده است. حواريون او مردانی فقیر و ساده هستند.

کاراواجو به ویژه در کارهای ناسوتی (پروفان) خود، در ترسیم غرایز و تجارب انسانی جسارتی بی‌سابقه نشان داد. کمتر هنرمندی پیش از او در نمایش غرایز، شور و شهوت بشری تا این حد پیش رفته است. در هنر باروک، که سرنمون والای آن را می‌توان در فضای اثیری رافائل دید، بدن انسانی پوسته‌ای بیش نیست. کاراواجو نخستین هنرمندی بود که با جسارتی بی ‌مانند جسمیت را نشان داد، همین بدن فانی، گوشت زیر پوست با تپش گرم و خونین آن.

یک حواری بدگمان وقتی از ماجرای ظهور مسیح باخبر شد، گفت: "تا با چشم خودم نبینم و این انگشتم را توی زخم پهلوی او فرو نکنم، باور نمی‌کنم!" در تابلوی تکان‌دهنده‌ی کاراواجو انگشت سن توماس توی عمق زخم فرو رفته است. با تابلوی «شک توماس قدیس» در سنت آکادمیک گامی قطعی برداشته و مرزی قاطع شکسته شد. همین گام بود که راه را برای کالبدهای گوشتی رامبرانت و بدن‌های شقه شده‌ی گویا هموار کرد تا به دوران ما برسد با تخته لاشه‌های گوشت فرانسیس بیکن.

تابلوی معروف دیگری به عنوان «احضار قدیس متی» در سادگی و ایجاز شاعرانه و در تأثیر خارق‌العاده از یک صحنه تئاتری مدرن هیچ کم ندارد. گویی خالق آن همین دیروز مرده است، و نه پانصد سال پیش، در ۱۸ ژوئیه ۱۶۱۰ در بندری پرت افتاده در توسکان ایتالیا.