به مناسبت سالروز تولد مارسل دوشان از بنیانگذاران دادا

مارسل دوشان Marcel Duchamp در 28 جولای 1887 در پاریس در خانواده ای هنرمند به دنیا آمد. وی تا سال 1905 در آکادمی جولیا درفرانسه به تحصیل نقاشی مشغول بود. کارهای اولیه او به سبک پست امپرسیونیسم بود، اما بعدها به عنوان تاثیرگذارترین هنرمند مکتب دادا شناخته شد. او هنرمند فرانسوی-آمریکایی که معمولا در دسته دادا و سورئالیسم به شمار می‎رود، بسیار پیش از دادا به نفی زیبایی شناسی دست زده بود.

دادا بیشتر نوعی نگرش بود تا نوعی سبک. جنبش ادبی و هنری‎ای بود که از 1915 تا 1922 فعالیت داشت. پایه‎گذارانش هانس آرپ نقاش، تریستان تسارای شاعر، و نویسندگان دیگری از مشتریان کافه‎ی ولتر زوریخ بودند. در نیویورک در گروه مشابهی مرکب از دوشان، مَن ری و فرانسیس پیکابیا شکل گرفت. در 1918 دو گروه در لوزان به هم پیوستند و یک بیانیه و یک مجله را منتشر کردند.

تأثیر دادائیسم که مکتبی آنارشیسم در هنر بود و هدفش نابود کردن همه‎ی منطق‎ها و هدف‎های عادی بود، در فیلم آنتراکت رنه کلر [رنه شومت] جوان در 1924 به صورت بیانیه‎ی سینمای پیشرو درآمد. آنتراکت و رنه کلر از این وجه بسیار بر سر زبان‎ها افتادند که سه بینانگذار نگرش دادا در نیویورک پشت سر آن بودند. پیکابیا، برای فیلم سناریو نوشت و دوشان و مَن ری در آن ایفای نقش کردند.

مارسل دوشان خیلی زود به عنوان یک هنرمند آوانگارد در اروپا و آمریکا مشهور شد. یکی از آثار مشهور او کاسه توالت با نام فواره Fountain است. او در سال 1917  کاسه توالت ساده‎ای را با نام مستعار (ر.مات) امضا نموده و به سالن هنرمندان مستقل نمایشگاه نیویورک ارائه می‎دهد، ولی اثر رد می‎گردد. دوشان دلایلی می‎آورد که آن‎ها مجبور به پذیرش اثر شدند. او در دفاع از اثر می گوید: «کارآقای مات توسط خود او ساخته شده باشد یا نه هیچ اهمیتی ندارد، او یک شیء عادی زندگی را تحت عنوان جدیدی انتخاب و ظاهر ساخته است از این دیدگاه او به آن مفهوم جدیدی بخشیده است.»

دادائیست‎ها شیفته کولاژ بودند، مثلا ماکس ارنست در همین نمایشگاه با کنار هم چسباندن بریده‎هایی از تصاویر آگهی‎های تجاری و دفترچه‎های راهنمای فنی، کولاژهای مختلفی درست کرد و در کنار یکی از آثارش تبری قرار داد تا تماشاگر بتواند آن را خرد کند. به همین خاطر این آشنایی‎زدایی از جانب دوشان هیاهوی عجیبی را به وجود آورد. دوشان یک شیء آماده را از کارکرد معمول و قابل استفاده‎اش خارج کرد و به آن با قرار دادن در یک موزه معتبر و امضای خود تشخص هنری داد.

این اثر یکی از آثاری است که دوشان آن‌ها را حاضرآماده‌ها می‌نامید. یعنی یک شیء مصرفی که هنرمند هیچ گونه دخل و تصرفی در آن نداشته است. فواره در هنر قرن بیستم یک نقطه عطف محسوب شده وبه عنوان يكى از آثار شاخص هنر مفهومی شناخته می شود. این تفکر که یک شیء بدون دخل و تصرف به عنوان اثر هنری شناخته شود توسط او مطرح شد. و همین آثار حاضر-آماده تأثیری شگرف بر هنرهای تجسمی دهه‎ی ۱۹۶۰و بر جنبش‎هایی همچون "مینی‎مالیسم " و " کانسپچوالیسم " و آثار هنری "پست مدرن " داشت.

دوشان می‎خواست بگوید که هنر نهادینه دیگر بی‎معنی شده است و اکنون هنر تصادفی به مراتب از هنر جامعه‎ای منحط با معنی‎تر و معقول‎تر است.

وی می گوید : «عمل خلاقانه تنها توسط هنرمند انجام نمی‎شود بلکه بیننده در تماس با اثر آن را رمزگشایی و به آن معنا می دهد.»

در 1948 دوشان در کنار دیگر هنرمندان نسل آوانگارد اولیه قرن بیستم فیلم رؤیاها فروشی است را ساختند. این فیلم به صورت هفت صحنه رویایی به وسیله چارچوب داستانی به هم پیوند می‎خورند و وصیت‎نامه پیشروها لقب گرفت. هفت اپیزود آن به شرح زیر هستند:

1)هوس – ماکس ارنست  2) دختری با یک ردیف قلب – فرنان لژه 3) روت، گل سرخ و طپانچه – من ری  4) الواح و برهنه‎هایی که یک پله پایین می‎آیند – مارسل دوشان 5) سیرک و 6) باله – الکساندر کالدر 7) نارسیسوس – هانس ریشتر

دوشان در الواح و برهنه‎هایی که یک پله پایین می‎آیند حرکاتی از الواح متحرک و تصاویر برهنه را با یکدیگر ترکیب کرد.

دوشان در 2 اکتبر 1968 در زادگاهش فرانسه درگذشت و بر سنگ قبرش نوشته شد:

«گذشته از این، همیشه افرادی می میرند.»